تصور کنید وارد حرم مطهر امام علی (ع) می‌شوید و مقابل ضریح نورانی ایشان ایستاده‌اید. با دیدن قبرها و آرامگاه‌های مختلف شاید اولین سوالی که به ذهن برسد این باشد: «داخل ضریح امام علی چه کسانی دفن هستند؟» این پرسش فقط کنجکاوی تاریخی نیست؛ بلکه دانستن پاسخ آن می‌تواند عمق معنوی زیارت را افزایش دهد. بسیاری از شخصیت‌های برجسته دینی و علمی در کنار حضرت علی (ع) مدفون شده‌اند و شناخت آنها، پیوند شما با تاریخ و معنویت اسلام را عمیق‌تر می‌کند. اگر دوست دارید با جزئیات کامل و مستند بدانید چه کسانی در حرم مطهر دفن شده‌اند، و هر شخصیت چه جایگاهی دارد، این مقاله دقیقاً همان راهنمایی است که نیاز دارید. ما با استناد به منابع معتبر، شما را قدم‌به‌قدم با مدفونان حرم امام علی (ع) آشنا می‌کنیم. پس با ما همراه شوید تا سفر علمی و معنوی به داخل ضریح و حرم امام علی (ع) آغاز شود و تمامی ابهامات شما برطرف گردد.
مدفونان داخل ضریح امام علی (ع)
حرم مطهر امام علی (علیه‌السلام) در نجف اشرف، فقط محل دفن امیرالمومنین علی (ع) است، بلکه مأوای جمعی از بزرگان و شخصیت‌های برجسته الهی و پیامبران نیز بوده است. در کنار امام اول شیعیان، افرادی از پیامبران و کسانی که جایگاه ویژه‌ای در تاریخ دین و هدایت انسان‌ها دارند، در این مکان مقدس مدفون‌اند. این موضوع نشان‌دهنده عظمت و قداست حرم و ارتباط آن با مسیر هدایت و نبوت در طول تاریخ است.
در منابع شیعی و روایی گاه دفن شدن حضرت آدم، حضرت نوح و حضرت حوا در حوالی ضریح امام علی (ع) یاد شده است. در ادامه به‌صورت جداگانه بررسی می‌کنیم و روایت‌های مختلف درباره دفن آنان را مرور خواهیم کرد.
حضرت آدم (ع)
حضرت آدم نخستین انسان و پیامبر الهی است که در حرم امام علی (ع) دفن شده است. در روایتی از امام صادق (ع) آمده است: «هرگاه حضرت علی (ع) را زیارت کردی، بدان که حضرت آدم و حضرت نوح و حضرت علی (ع) را زیارت کرده‌ای».
بر اساس کتاب‌های تاریخی و روایات سید بن طاووس، حضرت آدم ۹۳۰ سال زندگی کردند و پس از وفات، توسط فرزندشان شیث (ع) دفن شدند. این مکان که بعدها ضریح امام علی (ع) ساخته شد، به‌عنوان محل دفن و قبر حضرت آدم نیز شناخته می‌شود.
هرچند برخی قول‌ها بیان می‌کنند حضرت آدم بیشتر عمر خود را در مناطق مختلف جهان از جمله کوفه و مکه گذرانده‌اند، اما روایت‌های معتبر نشان می‌دهند که پس از طوفان، حضرت نوح (ع)، پیکر حضرت آدم (ع) را از مکه به نجف منتقل کرد و در این مکان دفن نمود.
- در یکی از روایات امام صادق (علیه‌السلام) آمده است که خداوند به حضرت نوح (علیه‌السلام) امر کرد تابوت حضرت آدم را از آب بیرون آورده و آن را پس از طواف کعبه در منطقه‌ای به نام «غری» (نجف کنونی) دفن کند.
- برخی منابع تاریخی نیز اشاره دارند که حضرت نوح (علیه‌السلام) پس از طوفان، تابوت حضرت آدم را از کوه ابوقبیس در مکه بیرون آورد و آن را به نجف اشرف منتقل کرد و در منطقه غری دفن نمود.
حضرت نوح (ع)
آرامگاه حضرت نوح (ع) در داخل حرم مطهر امام علی (ع) قرار دارد و زیارت آن از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. برخی منابع تاریخی و روایات می‌گویند که حتی قبر امام علی (ع) توسط حضرت نوح حفر شده و ایشان نیز در کنار همین قبر دفن شده‌اند.
- امام صادق (ع) فرمودند:«هر گاه حضرت علی(ع) را زیارت کردی بدان که حضرت آدم و حضرت نوح و حضرت علی(ع) را زیارت کرده‌ای.»
- برخی منابع تاریخی اشاره دارند که حضرت نوح در منطقه‌ای به نام «کوفه» دفن شده است. برخی دیگر نیز معتقدند که حضرت نوح در منطقه «غری» در نجف اشرف دفن شده است.
حضرت حوا (ع)
حضرت حوا (س) همسر و هم‌دم حضرت آدم (ع) است و برخی روایات اشاره می‌کنند که او پس از گذشت یک سال از وفات حضرت آدم، در کنار ایشان دفن شد. برخی منابع تاریخی دیگر، قبر حضرت حوا را در جده ذکر کرده‌اند، اما طبق دیدگاه شیعی و روایت‌های طبری و سید بن طاووس، قبر ایشان در همان مکان دفن حضرت آدم و امام علی (ع) واقع شده است. این تفاوت در روایات ممکن است ناشی از منابع مختلف تاریخی و جغرافیایی باشد
بر اساس این روایات، این آرامگاه که بعدها جزئی از حرم مطهر امام علی (ع) گردید، به‌گونه‌ای که زیارت امام علی (ع) همزمان زیارت حضرت آدم و حضرت نوح و حضرت حوا محسوب می‌شود.
مدفوفان داخل حرم حضرت علی (ع)
حرم مطهر امام علی (علیه‌السلام) در نجف اشرف، محل دفن جمعی از بزرگترین شخصیت‌های دینی، علمی و فرهنگی تاریخ اسلام نیز بوده است. در کنار امام علی (ع)، علما، محدثان و شخصیت‌های برجسته شیعه آرام گرفته‌اند. تعداد این مدفونان بسیار زیاد است، اما در اینجا به چند تن از مشهورترها و آثار و جایگاهشان اشاره می‌کن
علامه حلی (ره)
علامه حلی، فقیه و مرجع بزرگ شیعه در قرن هفتم هجری، یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های علمی تاریخ تشیع است. او نویسنده کتاب‌های فقهی و اصولی مهمی همچون «المهذب» و «تحریر الوسیله» بود و تأثیر عمیقی بر توسعه فقه شیعه داشت. علامه حلی در بخش شرقی حرم مطهر امام علی (ع) دفن شده است و زیارتگاه علاقه‌مندان علم و فقاهت به شمار می‌رود.
ملا احمد نراقی
ملا احمد نراقی، فقیه، مفسر قرآن و عارف قرن سیزدهم هجری، به ویژه برای آثار اخلاقی و تفسیرهای خود شناخته می‌شود. وی از علمای برجسته نجف و مرجع تقلید زمان خود بود. آرامگاه ایشان در صحن مطهر حرم قرار دارد و همواره مورد توجه زائران و علاقه‌مندان به علوم دینی است.
مقدس اردبیلی
مقدس اردبیلی، فقیه، محدث و عارف برجسته قرن دهم هجری، آثار ارزشمندی در فقه، کلام و عرفان از خود به جای گذاشت. او یکی از پیشگامان مطالعات اسلامی در ایران و عراق بود و بسیاری از شاگردان او بعدها به جایگاه‌های علمی مهم رسیدند. قبر مقدس اردبیلی در نزدیکی ضریح مطهر قرار گرفته است و محل احترام و زیارت علما و دوستداران اهل بیت (ع) است.
شیخ مرتضی انصاری (ره)
شیخ مرتضی انصاری (۱۲۱۴–۱۲۸۱ هجری قمری) فقیه برجسته، اصولی نامدار و یکی از بزرگترین مراجع تقلید تاریخ تشیع بود. او به عنوان «خاتم‌الفقها و المجتهدین» شناخته می‌شود و کتاب‌های ماندگار او همچون «المکاسب» و «فرائدالاصول» (رسائل) هنوز هم از مهم‌ترین منابع در حوزه‌های علمیه هستند. ایشان در سال ۱۲۸۱ قمری درگذشت و در صحن مطهر حرم امام علی (ع)، نزدیک ایوان طلای شمالی به خاک سپرده شد. قبر شیخ انصاری امروز یکی از زیارتگاه‌های مهم علما و طلاب حوزه نجف است.
میرزای شیرازی
آیت‌الله سید محمد حسن میرزای شیرازی، مرجع عالی‌قدر شیعه در قرن سیزدهم هجری، به‌ویژه به خاطر فتوای تاریخی منع استعمال تنباکو مشهور است. این فتوا تأثیر بزرگی بر حاکمیت و جامعه ایران داشت و او به عنوان یک رهبر مذهبی و سیاسی تأثیرگذار شناخته می‌شود. قبر میرزای شیرازی در بخش شمالی صحن حرم واقع شده و محل زیارت بسیاری از شیعیان و علاقه‌مندان به تاریخ فقاهت است.
سید مصطفی خمینی
سید مصطفی خمینی، فرزند امام خمینی (ره)، از شخصیت‌های مذهبی و اجتماعی معاصر، نقش مهمی در تاریخ انقلاب اسلامی ایران داشت. او علاوه‌بر فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی، شخصیت معنوی و مذهبی شاخصی نیز بود. قبر وی در بخش جنوبی صحن و نزدیک ضریح مطهر واقع شده و محل حضور مومنان و زائران علاقه‌مند به خاندان امام خمینی است.
سید بن طاووس
سید بن طاووس، محدث، فقیه و نویسنده مشهور قرن هفتم هجری، آثار مهمی در زمینه دعا، اخلاق و تاریخ اهل بیت (ع) دارد. کتاب‌های او همچون «لهوف» و «اقبال الاعمال» همواره مرجع اصلی زائران و علاقه‌مندان به فرهنگ تشیع بوده است. محل دفن او در صحن حرم و نزدیک ورودی اصلی است، جایی که زیارت‌کنندگان می‌توانند همزمان با زیارت امام علی (ع)، یاد و مقام این عالم بزرگ را نیز گرامی بدارند.
آیت‌الله موسوی خویی
آیت‌الله سید ابوالقاسم موسوی خویی، مرجع عالی‌قدر شیعه در قرن چهاردهم هجری، یکی از بزرگترین مراجع نجف بود. وی تألیفات بسیاری در فقه و اصول دارد و شاگردان فراوانی پرورش داد که امروز از علما و مراجع برجسته شیعه هستند. قبر ایشان در بخش غربی حرم مطهر واقع شده است و اطراف آن نیز محل دفن برخی شاگردان و همراهان اوست، جایی که علاقه‌مندان به علم و فقاهت می‌توانند از حضور معنوی او بهره‌مند شوند.
جمع‌بندی
حرم مطهر امام علی (ع) محل دفن امام اول شیعیان و جمعی از شخصیت‌های مهم تاریخی و دینی است. فضای حرم، با ضریح و آرامگاه‌ها، حضور انسان‌هایی را نشان می‌دهد که در طول تاریخ نقش مهمی در دین و هدایت مردم داشته‌اند. وقتی در حرم قدم می‌زنید، هر بخش و هر قبر روایتگر بخشی از تاریخ اسلام است و تجربه زیارت بیشتر شبیه تماس مستقیم با این تاریخ و جایگاه واقعی افراد مدفون است. شناخت این شخصیت‌ها تجربه زیارت را عمیق‌تر می‌کند و ارتباط معنوی و تاریخی زائر با مسیر هدایت و علم اهل بیت (ع) را تقویت می‌کند.
اگر می‌خواهید علاوه‌بر شناخت مدفونان، با جزئیات کمتر‌شناخته‌شده و شگفتی‌های حرم مطهر امیرالمومنین علی (ع) هم آشنا شوید، مقاله زیر را از دست ندهید. این مطلب شما را با نکات تاریخی و اسرار پنهان حرم آشنا می‌کند و تجربه زیارت را کامل‌تر و عمیق‌تر می‌سازد.
