مسجد الاقصی، نگین درخشان بیت‌المقدس، تنها یک بنای تاریخی نیست؛ بلکه قلب تپنده ایمان، نماد مقاومت و اولین قبله مسلمانان جهان است. این مکان مقدس که به‌عنوان محل معراج پیامبر اکرم (ص) نیز شناخته می‌شود، پیوند ناگسستنی با ادیان آسمانی مختلف دارد. هر یک از سنگ‌های مسجد، عشق، عبادت و پایداری را روایت می‌کنند و معماری زیبای آن نیز، تاریخ و عظمت فرهنگ اسلامی را به تصویر می‌کشد. امروزه، هر مسلمانی که مفاهیمی مانند صلح و آزادی را در سر می‌پروراند، آرزوی زیارت این مسجد مقدس را دارد.
مسجد الاقصی کجاست؟
مسجد الاقصی در کشور فلسطین و شهر بیت‌المقدس (شهر قدیمی اورشلیم) بر فراز کوه معبد قرار دارد؛ این مسجد اکنون در منطقه اشغال‌شدهٔ صهیونیست‌های کودک‌کش قرار دارد.
نام این مسجد در قرآن و سوره اسراء ذکر شده و برای پیروان ادیان اسلام، مسیحیت و یهودیت در جهان محترم و مقدس است. مسجدالاقصی در لغت به‌معنی دورترین مسجد است و علت نام‌گذاری آن نیز فاصله زیاد آن با مکه و مسجدالحرام است که در زمان احداث مسجد، محل سکونت پیامبر گرامی اسلام (ص) بود.
در حال حاضر، به بنای مسقفی که در دوران عبدالملک بن مروان در محدوده حرم قدس احداث شده، مسجد الاقصای مسقف یا مسجدالاقصی می‌گویند. به محوطه‌ای که شامل بنای مذکور، دیوار براق، مسجد صخره (محل عروج پیامبر) و مسجد عمر می‌شود نیز مجموعه مسجدالاقصی گفته می‌شود.
مسجد الاقصی را چه کسی ساخت؟
بر اساس روایت‌های نقل شده، نخستین فردی که در محل فعلی مسجدالاقصی معبد ساخت، حضرت داوود بود. سپس حضرت سلیمان این معبد را که معبد اورشلیم، معبد سلیمان و معبد ایلیا نام دارد، کامل‌تر نمود. گوستاولوبون، مورخ قرن نوزدهم و بیستم میلادی، نقل کرده که پیش از فتح بیت‌المقدس توسط مسلمانان، کلیسایی به نام حضرت مریم در این مجموعه وجود داشته است.
بر اساس اسنادی که از قرن یکم قمری برجای‌مانده، بنای فعلی مسجد الاقصی در دوره امویان احداث شده است. ابن کثیر، تاریخ‌دان قرن هشتم قمری نیز اذعان کرده که ساخت مسجد به دستور عبدالملک بن مروان در سال 66 قمری آغاز شده و 7 سال بعد در سال 73 به پایان رسیده است.
ابن کثیر در اسناد خود نوشته که هدف عبدالملک از ساخت مسجد و بناهای اطراف آن این بود که شامیان را از رفتن به مراسم حج بازدارد و آنان را به طواف مسجد سوق دهد. دلیل این کار عبدالله بن زبیر بود که در مکه از مراسم حج برای تبلیغ علیه عبدالملک و بیعت‌کردن با حاجیان استفاده می‌کرد.
اهمیت مسجد الاقصی
مسجدالحرام، مسجدالنبی و مسجدالاقصی، سه مسجد مهمی هستند که اهمیت و احترام زیادی بین مذاهب مختلف در میان مسلمانان دارند. مسجدالاقصی از این جهت که قبله اول مسلمانان بوده، جایگاه ویژه‌ای دارد. زمین این مسجد پس از مسجدالحرام، دومین مکانی است که بر زمین قرار گرفت.
حضرت آدم نیز اولین فردی بود که به فرمان خدا محدوده مسجد را مشخص نمود و پایه‌های بنایی آن را ساخت. در احادیث اسلامی، از مسجد الاقصی در کنار مسجدالنبی، مسجدالحرام و مسجد کوفه، به‌عنوان مساجد بافضیلت یاد می‌شود که نماز خواندن در آن با هزار نماز در سایر مساجد برابر است.
از نظر اسرائیلی ها زیر مسجد الاقصی چیست؟
پیروان یهودیت معتقدند که بقایای معبد سلیمان، زیرِ بنای مسجدالاقصی قرار گرفته است. به همین خاطر تمام تلاش خود را برای تخریب مسجد و احیای مجدد معبد سلیمان می‌کنند. طبق گفته کارشناسان، حفاری‌های رژیم صهیونیستی تهدید جدی برای تخریب این بنا محسوب می‌شود؛ زیرا کاوش‌های اسرائیل، ترک‌ها و شکاف‌هایی را در دیوارها و ستون‌های مسجد ایجاد کرده است.
البته برخی از مسیحیان نیز باور دارند که شرط ظهور حضرت مسیح، تخریب مسجدالاقصی و بازسازی معبد سلیمان برای سومین بار است. به همین خاطر نیروهای رژیم صهیونیستی مانع ورود مسلمانان به مسجدالاقصی می‌شوند. این طرز فکر باعث شده که در 21 آگوست 1969، فردی یهودی به نام دنیس مایکل ولیم روهان، مسجدالاقصی را به آتش بکشد.
متأسفانه در طی آتش‌سوزی، سقف مسجد فرو ریخت و بخش‌هایی از آن نیز آسیب دید. حتی منبر بسیار قدیمی مسجد که مربوط به سال 583 قمری بود نیز در میان زبانه‌های آتش از بین رفت. در تقویم کشور ما، سالروز آتش‌زدن مسجدالاقصی (31 مردادماه برابر 21 آگوست) را به‌عنوان روز مسجد نام‌گذاری کردند.
معماری بنای مسجد الاقصی
طراحی بنای مسجدالاقصی ترکیبی از معماری‌های رومی، یونانی و بیزانسی است. به بیان دیگر، سازندگان مسجد، تاریخچه‌ای از معماری انسان را در جای‌جای این بنا به کار برده‌اند. در قسمت میانی بنای مسجد، یک گنبد بزرگ طراحی شده که در زیر آن، محراب مسجد قرار گرفته است. بر اساس کتیبه داخل مسجد، محراب مسجد را صلاح‌الدین در سال 583 هجری قمری ساخته است.
قسمت داخلی گنبد زردرنگ نیز از طلا ساخته شده که وزن این طلاها از 10 کیلوگرم بیشتر است. در اطراف سرستون‌ها، حاشیه محراب و کناره‌های سقف مسجد، آیاتی از قرآن به خط کوفی و عربی وجود دارد. در حاشیه یکی از ستون‌های گنبد مسجد، یک سکوی سنگی دیده می‌شود که روی 4 ستون مخصوص با ارتفاع 3 متر ساخته شده است. قاری قرآن، مکبر یا موذن هنگام انجام وظایف خود داخل این سکوی سنگی می‌ایستند. قسمت کف مسجد نیز با کاشی، سنگ و فرش‌های ایرانی پوشیده شده است.
درهای مسجد الاقصی
بنای مسجد الاقصی، 15 درب دارد که در حال حاضر، تنها ده درب آن قابل استفاده و باز است و مابقی درب‌ها بسته‌اند. این درب‌ها شامل باب الحدید، باب الغوانمه، باب القطانین، باب السلسله، باب السکینه، باب المطهره ، باب المزدوج، باب الاسود، باب الحطه، باب العتم، بابل الناظر، باب الذهبی، باب الثالثه، باب المغاربه و باب الجنائز می‌شوند که در ادامه به بررسی برخی از آنان می‌پردازیم.
- باب الاسود: این درب با زمین، هم‌سطح است و تنها دری است که در موقعیت‌های ضروری مانند خروج مجروحان و بیماران می‌توان از آن عبور کرد.
- باب الحطه: باب الحطه به‌سبک درب‌های قدیمی و در شمال مسجدالاقصی ساخته شده است. باب الحطه تاکنون دو مرتبه در سال‌های 617 و 989 هجری قمری بازسازی شده است.
- باب العتم: باب العتم که به در شرف الانبیا شهرت دارد، در قسمت شمالی مسجد واقع شده و از قدیمی‌ترین درب‌های مسجد به شمار می‌رود.
- باب الناظر: باب الناظر دری است که در قدیم آن را به نام باب المجلس، باب میکائیل و باب الحبس می‌شناختند. این درب که در بخش غربی مسجد است در سال 600 قمری بازسازی شده است.
- باب الحدید: باب الحدید، به‌نام در ارغوان معروف است و نام آن را از اسم فردی که مدرسه ارغوانیه را ساخته، انتخاب کرده‌اند. باب الحدید بین مهمانخانه کرد و مدرسه ارغوانیه قرار دارد.
سخن پایانی
مسجد الاقصی، قبله اول مسلمانان جهان که بر فراز صخره های مقدس اورشلیم قرار گرفته، سمبل ایستادگی است. این مکان مقدس که در شب معراج میزبان پیامبر اسلام (ص) بوده، نمادی از وحدت مردم فلسطین و همه مسلمانان جهان است. مسجد الاقصی پیشینه بسیار قدیمی در ادیان آسمانی مانند مسیحیت، اسلام و یهودیت دارد و به همین خاطر نزد پیروان این ادیان ازجایگاه و احترام ویژه‌ای برخوردار است.
درباره مساجد معروف جهان اسلام در مطلب زیر بخوانید.
