اگر قدم در مسیر زیارت کربلا گذاشته باشید، محال است که نام بین‌الحرمین برایتان غریبه باشد. مکانی که نه‌تنها از نظر جغرافیایی، بلکه از نظر روحی و احساسی قلب تپنده شهر کربلا به شمار می‌رود. اما بین‌الحرمین، فقط یک مسیر میان دو بارگاه نیست؛ جایی است که اشک‌ها جاری می‌شوند، دعاها بالا می‌روند، و دل‌ها به هم می‌پیوندند. مکانی که رازهایی در خود نهفته دارد. در این مطلب، از بین‌الحرمین خواهیم گفت تا شما اسرار کمتر شنیده‌شده، تاریخچه، دلایل معماری و آداب معنوی خاص آن را بیشتر بشناسید؛ مطالبی که شاید در سفرهای قبلی به کربلا کمتر به آنها توجه کرده‌اید.
بین‌الحرمین کجاست؟
بین‌الحرمین نام فضای باز و مقدسی است که میان دو حرم مطهر امام حسین (علیه‌السلام) و حضرت ابوالفضل العباس (علیه‌السلام) در شهر کربلا واقع شده است. این فضا به‌طور تقریبی ۳۷۸ متر طول و حدود ۷۵ متر عرض دارد و با کف‌سازی سنگ مرمر سفید، فضایی آرام، نورانی و یکپارچه را برای زائران فراهم کرده است. از نظر جغرافیایی، بین‌الحرمین در مرکز شهر کربلا قرار دارد و از جمله پرترددترین و مقدس‌ترین نقاط این شهر به شمار می‌رود. شرق این فضا به حرم امام حسین (ع) ختم می‌شود و غرب آن به بارگاه حضرت عباس (ع). به همین دلیل این منطقه به نام بین‌الحرمین شهرت یافته است.
مسیرهای دسترسی به بین‌الحرمین
زائران می‌توانند از مسیرهای مختلف وارد بین‌الحرمین شوند. برخی از ورودی‌های اصلی عبارت‌اند از:
- باب‌القبله امام حسین (ع) از سمت شرق، که مستقیم به داخل بین‌الحرمین باز می‌شود.
- باب‌الحنانه و باب‌القبله حضرت عباس (ع) از سمت غرب.
- همچنین ورودی‌هایی از خیابان‌های جانبی مانند خیابان شیخ انصاری، شارع السدرة، شارع العباس و باب بغداد نیز وجود دارد.
در ایام خاص همچون اربعین، این مسیرها با تدابیر امنیتی و خدماتی ویژه همراه هستند تا ورود و خروج زائران به‌راحتی و با حفظ کرامت و امنیت انجام شود.
بین‌الحرمین بین چه حرم‌هایی قرار دارد؟
همان‌طور که از نام آن پیداست، «بین‌الحرمین» فضایی است که میان دو حرم بزرگ و نورانی در شهر کربلا قرار دارد؛ یعنی حرم امام حسین علیه‌السلام و حرم حضرت ابوالفضل العباس علیه‌السلام. این دو حرم، هر دو جایگاه بالایی در قلوب شیعیان و آزادگان جهان دارند و زائران، مسیر بین این دو را با احترامی ویژه و حالاتی روحانی طی می‌کنند.
در سمت شرقی بین‌الحرمین، روضه مطهر امام حسین (علیه‌السلام) قرار دارد. گنبد طلایی و باشکوه حرم امام حسین از همان ابتدای ورود به بین‌الحرمین دیده می‌شود. این حرم، مدفن پسر حضرت علی (ع) و بانوی دو عالم، حضرت فاطمه (س)، و سومین امام شیعیان است که در سال ۶۱ هجری قمری در واقعه عاشورا به همراه یارانش به شهادت رسید.
در سوی غربی بین‌الحرمین، بارگاه حضرت ابوالفضل العباس (علیه‌السلام) قرار دارد؛ علمدار کربلا، برادر وفادار امام حسین، و اسوه رشادت و وفاداری. حرم این بزرگوار نیز با گنبد طلایی و دو مناره بلند قابل‌تشخیص است و در ایام خاص، همانند حرم برادرش، با میلیون‌ها زائر همراه است.
تاریخچه بین‌الحرمین
بین‌الحرمین، فضای مقدسی است که امروزه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز زیارتی شیعیان شناخته می‌شود؛ اما این مکان در طول تاریخ، تحولات فراوانی را پشت سر گذاشته است.
پیش از ایجاد فضای کنونی بین‌الحرمین
در گذشته، محدوده‌ای که امروزه به‌عنوان بین‌الحرمین شناخته می‌شود، محله‌ای با بافت قدیمی شامل کوچه‌های باریک، خانه‌ها، مغازه‌ها و مدارس دینی بود. این منطقه، همانند سایر محلات کربلا، ساختاری سنتی داشت و مسیر ارتباطی بین دو حرم، تنها یک کوچه یا خیابان کم‌عرض بود.
آغاز پروژه توسعه بین الحرمین در دوران حکومت بعث
در دهه ۱۳۶۰ شمسی، دولت عراق به رهبری صدام حسین، تصمیم به توسعه و بازسازی حرمین شریفین گرفت. در سال ۱۳۶۴ شمسی (۱۴۰۵ قمری)، صدام اعلام کرد که مبلغ قابل‌توجهی برای پروژه توسعه حرمین و ایجاد میدانی واحد بین آنها اختصاص خواهد داد. در این راستا، اراضی و محلات اطراف حرم‌ها تملک و تخریب شد تا فضای وسیعی برای بین‌الحرمین فراهم گردد.
تخریب و بازسازی بین الحرمین پس از انتفاضه شعبانیه
در سال ۱۹۹۱ میلادی (۱۴۱۲ قمری)، در پی قیام شیعیان عراق علیه حکومت بعثی، منطقه بین‌الحرمین و اطراف آن دچار آسیب‌های جدی شد. پس از سرکوب قیام، دولت بعثی اقدام به تخریب کامل ساختمان‌های اطراف بین‌الحرمین کرد و فضای این منطقه را گسترش داد. در سال ۱۹۹۴ میلادی (۱۴۱۵ قمری)، به همت شیعیان بغداد، درختکاری در این منطقه انجام شد.
توسعه و بازسازی بین الرحیمن پس از سقوط رژیم بعث
پس از سقوط رژیم صدام در سال ۲۰۰۳ میلادی، پروژه‌های متعددی برای بازسازی و توسعه بین‌الحرمین آغاز شد. در سال ۱۳۸۹ شمسی، طرحی جامع برای توسعه این منطقه با هدف بهبود خدمات به زائران و افزایش فضای عبادی آغاز گردید. این طرح شامل سنگ‌فرش کردن با مرمر، نصب سایبان‌ها، توسعه تأسیسات زیربنایی و برقی، نصب دوربین‌های مداربسته و سایر امکانات رفاهی بود. این پروژه در سال ۱۳۹۲ شمسی به پایان رسید.
طرح‌های آتی فضای بین الحرمین
در حال حاضر، طرحی با عنوان «سفینة النجاه» برای توسعه بیشتر بین‌الحرمین در دست اجراست. این پروژه شامل احداث بنایی دو طبقه با حفظ وضعیت فعلی حرم‌ها و افزایش فضای مسقف برای زائران است. بر اساس برنامه‌ریزی‌ها، این طرح تا سال ۲۰۳۵ میلادی به بهره‌برداری کامل خواهد رسید.
تحولات بین‌الحرمین نشان‌دهنده اهمیت این مکان مقدس در تاریخ شیعه و تلاش‌های مستمر برای حفظ و ارتقاء آن به‌عنوان مرکزی برای عبادت و زیارت است.
معماری بین‌الحرمین کربلا
معماری بین‌الحرمین کربلا، ترکیبی از هنر اسلامی و معماری مدرن است که با هدف ایجاد فضایی مناسب برای تردد زائران و حفظ شأن معنوی این مکان مقدس طراحی شده است.
- طراحی و ساختار معماری
فضای بین‌الحرمین به‌صورت یک میدان وسیع و مستطیل‌شکل طراحی شده است که دو حرم مطهر امام حسین (ع) و حضرت عباس (ع) را به یکدیگر متصل می‌کند. این میدان با استفاده از سنگ‌فرش‌های مرمر سفید و طراحی‌های هندسی زیبا، جلوه‌ای خاص به خود گرفته است.
در اطراف میدان، سازه‌های جانبی شامل ورودی‌های اصلی حرم‌ها، سرویس‌های بهداشتی، وضوخانه‌ها و مراکز خدماتی برای رفاه حال زائران پیش‌بینی شده است. این سازه‌ها با استفاده از مصالح مقاوم و طراحی‌های متناسب با معماری اسلامی ساخته شده‌اند تا هم‌خوانی با فضای معنوی بین‌الحرمین داشته باشند.
- تغییرات معماری در سال‌های اخیر
در سال‌های اخیر، پروژه‌های توسعه‌ای برای بهبود زیرساخت‌های بین‌الحرمین آغاز شده است. این پروژه‌ها شامل توسعه فضای مسقف، نصب سیستم‌های روشنایی مدرن، ایجاد فضاهای سبز و نصب دوربین‌های مداربسته برای افزایش امنیت زائران می‌باشد. همچنین طرح‌هایی برای ایجاد مسیرهای ویژه برای افراد با نیازهای خاص و بهبود دسترسی به ورودی‌های حرم‌ها در دست اجراست.
- مشارکت کشورها و نهادهای بین‌المللی
در توسعه و بازسازی بین‌الحرمین، نهادهای مختلفی از کشورهای مختلف، به‌ویژه کشورهای اسلامی، مشارکت داشته‌اند. این مشارکت‌ها شامل تأمین مالی، ارائه مشاوره‌های فنی و ارسال مصالح ساختمانی بوده است. همچنین برخی از معماران و مهندسان برجسته از کشورهای مختلف در طراحی و اجرای پروژه‌های توسعه‌ای بین‌الحرمین نقش داشته‌اند.
امکانات بین‌الحرمین کربلا برای زائران
بین‌الحرمین کربلا، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز زیارتی شیعیان، با فراهم آوردن امکانات رفاهی و خدماتی مناسب، تلاش کرده است تا تجربه‌ای راحت و معنوی را برای زائران فراهم آورد.
- وضوخانه‌ها و سرویس‌های بهداشتی
در اطراف بین‌الحرمین، وضوخانه‌ها و سرویس‌های بهداشتی متعددی برای رفاه حال زائران پیش‌بینی شده است. این سرویس‌ها با طراحی‌های مدرن و استفاده از مصالح باکیفیت، به‌صورت روزانه نظافت و آماده‌سازی می‌شوند تا زائران بتوانند در محیطی پاکیزه و آرامش‌بخش وضو بگیرند و نیازهای بهداشتی خود را برطرف کنند.
- مراکز خدماتی و امنیتی
در اطراف بین‌الحرمین، مراکز خدماتی متعددی جهت ارائه خدمات به زائران دایر شده است. این مراکز شامل ایستگاه‌های امدادی، غرفه‌های اطلاع‌رسانی و نیروهای امنیتی هستند که به‌صورت شبانه‌روزی در خدمت زائران می‌باشند. همچنین، با توجه به ازدحام جمعیت در ایام خاص، این مراکز نقش مهمی در مدیریت جمعیت و ارائه خدمات اضطراری ایفا می‌کنند.
- خدمات رفاهی در هتل‌های نزدیک
برای اقامت زائران در نزدیکی بین‌الحرمین، هتل‌های متعددی با امکانات رفاهی مناسب وجود دارد. این هتل‌ها با فاصله کمی از بین‌الحرمین قرار دارند و امکاناتی نظیر رستوران، اینترنت رایگان، سرویس بهداشتی فرنگی و تهویه مطبوع را به مسافران ارائه می‌دهند.
در مجموع، بین‌الحرمین کربلا با فراهم آوردن امکانات رفاهی و خدماتی مناسب، تلاش کرده است تا تجربه‌ای راحت و معنوی را برای زائران فراهم آورد و آنها را در مسیر زیارت و عبادت یاری کند.
علت فاصله بین‌الحرمین کربلا چیست؟
فاصله ۳۷۸ متری میان حرم امام حسین (ع) و حرم حضرت عباس (ع) که به بین‌الحرمین معروف است، نه‌تنها ویژگی جغرافیایی این مکان را مشخص می‌کند، بلکه ریشه در تاریخ عاشورا و وقایع آن روز دارد.
بین‌الحرمین در واقع همان میدان نبرد روز عاشورا بوده است. در این مکان، سپاه یزید با سپاه امام حسین (ع) مواجه شدند و نبردی خونین به وقوع پیوست. پس از شهادت حضرت عباس (ع)، پیکر مطهر ایشان در نزدیکی محل استقرار سپاهیان یزید به خاک سپرده شد؛ چرا‌که حضرت عباس (ع) از امام حسین (ع) خواسته بودند که بدنشان به خیمه‌ها برگردانده نشود تا به قول خودشان شرمنده فرزندان حسین نشوند.
فاصله بین‌الحرمین و صفا و مروه
جالب است بدانید که فاصله بین حرم امام حسین (ع) و حرم حضرت عباس (ع) تقریباً معادل فاصله میان صفا و مروه در مکه است. این تشابه عددی، بر اهمیت معنوی این مکان افزوده و آن را در ذهن زائران به‌عنوان مکانی مقدس و پرارزش تثبیت می‌کند.
علت دویدن در بین‌الحرمین چیست؟
آیین هروله یا دویدن در مسیر بین‌الحرمین کربلا، یکی از سنت‌های دیرینه و پرمعنای عزاداری روز عاشورا است که ریشه در واقعه عاشورا و واکنش مردم آن زمان به حادثه کربلا دارد.
بازسازی سنت در عصر حاضر
در عصر حاضر، این سنت در روز عاشورا و پس از نماز ظهر و عصر، توسط زائران حسینی در کربلا بازسازی می‌شود. زائران با پای برهنه، درحالیکه بر سر و سینه می‌زنند و شعار لبیک یا حسین سر می‌دهند، از منطقه‌ای به نام «قنطره‌الاسلام» به سوی حرم امام حسین (ع) حرکت می‌کنند.
دسته زنان بنی‌اسد
زنان بنی‌اسد، پس از شنیدن خبر شهادت امام حسین (ع) و یاران ایشان در روز عاشورا، به سرعت از مناطق اطراف کربلا به سمت این مکان حرکت کردند. آنها پابرهنه و سینه‌زنان، در فضایی آکنده از غم و اندوه، به‌سوی میدان نبرد دویدند تا پیکرهای مطهر امام حسین (ع) و یارانش را دفن کنند. این حرکت شتابان و پرشور نشان از عمق محبت و فدایی بودن آنها نسبت به اهل بیت پیامبر (ص) داشت.
دسته طویریج
یکی از نمادین‌ترین حرکت‌ها در تاریخ عاشورا، حرکت مردم طویریج است. این دسته که در روز عاشورا پس از شهادت امام حسین (ع) و یارانش از منطقه طویریج (در نزدیکی کربلا) به‌سوی میدان جنگ حرکت کردند، در مسیر خود یاد امام حسین (ع) و مظلومیت ایشان را زنده نگه داشتند. حرکت دسته طویریج به نمادی از شور و هیجان انقلابی در دفاع از آرمان‌های حسین بن علی (ع) تبدیل شد.
هروله اربعین
هروله اربعین یکی از سنت‌های مشهور و پرمعنی است که در روزهای اربعین حسینی در کربلا صورت می‌گیرد. در این روز، میلیون‌ها نفر از زائران حسینی با پای برهنه و درحالیکه شعار لبیک یا حسین سر می‌دهند، مسیر بین‌الحرمین را طی کرده و به حرم امام حسین (ع) می‌رسند. این حرکت نمادین، بازتابی از شجاعت و فداکاری مردم در راستای آرمان‌های امام حسین (ع) است و در حقیقت تجدید میثاق با آن حضرت و ابراز ارادت و عشق به اهل بیت پیامبر (ص) محسوب می‌شود.
اعمال بین الحرمین کربلا
این مکان، نه‌تنها محل عبور زائران است، بلکه مکانی برای انجام اعمال عبادی و تقرب به درگاه الهی محسوب می‌شود. در ادامه، به برخی از اعمال مستحب و بافضیلت که زائران می‌توانند در بین‌الحرمین انجام دهند، اشاره می‌کنیم:
زیارت‌نامه‌ها و دعاهای ویژه
خواندن زیارت‌نامه‌ها و انجام اعمال زیارتی حرم امام حسین (ع) و حضرت عباس (ع) در بین‌الحرمین، مستحب است. همچنین، دعاهایی مانند دعای کمیل در شب‌های جمعه، دعای عرفه در روز عرفه و دعای ندبه در صبح‌های جمعه، از جمله ادعیه‌ای هستند که خواندن آنها در این مکان توصیه شده است.
نمازهای مستحب
اقامه نمازهای مستحب، به‌ویژه نماز امام حسین (ع)، در بین‌الحرمین بسیار بافضیلت است. این نماز، چهار رکعتی است و در هر رکعت، سوره حمد و توحید پنجاه مرتبه خوانده می‌شود. خواندن این نماز در شب‌های جمعه، به‌ویژه در بین‌الحرمین، توصیه شده است.
ذکر و تسبیح
ذکرهای «لا إلهَ إِلّا اللّه»، «سُبْحانَ اللّه»، «الْحَمْدُ لِلّه» و صلوات بر محمد و آل محمد، از جمله اذکاری هستند که گفتن آنها در بین‌الحرمین توصیه شده است. این اذکار، سبب افزایش معنویت و تقرب به خداوند می‌شوند.
اعمال خاص در شب‌های جمعه و مناسبت‌ها
شب‌های جمعه، شب‌های قدر، شب و روز عرفه و اربعین، از جمله زمان‌هایی هستند که انجام اعمال عبادی در بین‌الحرمین، ثواب مضاعفی دارد. در این شب‌ها، زائران می‌توانند با خواندن دعاها، نمازها و انجام اعمال مستحب، از برکات این مکان بهره‌مند شوند.
اسرار بین‌الحرمین؛ جایی که آسمان ندارد
در برنامه زندگی پس از زندگی، تجربه‌گرانی که مرگ موقت را تجربه کرده‌اند، از مشاهدات خود در عالم برزخ سخن گفته‌اند. یکی از این تجربه‌گران، در روایت خود از مواجهه با بین‌الحرمین در عالم دیگر سخن گفته و آن را به‌عنوان مکانی بدون سقف و آسمان توصیف کرده است. او بیان می‌کند که در آنجا، آسمان به احترام سالار شهیدان و علمدار کربلا کنار رفته است. این توصیف، نشان‌دهنده عظمت و قداست این مکان در عالم معنوی است.
در روایت دیگری از برنامه زندگی پس از زندگی، تجربه‌گر مرگ موقت، بین‌الحرمین را به‌عنوان بهشت توصیف کرده است. او بیان می‌کند که پس از ورود به این مکان، احساس آرامش و نورانیت خاصی را تجربه کرده است که در هیچ جای دیگری مشابه آن را نیافته است.
این تجربیات، نشان‌دهنده جایگاه ویژه بین‌الحرمین در عالم معنوی و تأثیر عمیق آن بر روح و جان انسان‌ها است. زائرانی که به این مکان مشرف می‌شوند، اغلب احساس آرامش، نورانیت و نزدیکی به خداوند را تجربه می‌کنند که شاید در هیچ جای دیگری نتوان آن را یافت.
مکان‌های دیدنی نزدیک بین‌الحرمین
- بین‌الحرمین، قلب تپنده کربلاست و در نزدیکی آن مکان‌های زیارتی و تاریخی متعددی وجود دارد که هر یک یادآور لحظات تلخ واقعه عاشورا هستند. در ادامه، به معرفی برخی از این مکان‌ها می‌پردازیم:
- تل زینبیه: تل زینبیه، تپه‌ای است در جنوب غربی حرم امام حسین (ع) که حضرت زینب (س) از آنجا صحنه‌های نبرد و شهادت برادرش را نظاره می‌کرد. زائران می‌توانند از باب زینبیه در حرم امام حسین (ع) خارج شده و پس از طی مسافتی کوتاه، به تل زینبیه برسند.
- خیمه‌گاه امام حسین (ع): در نزدیکی حرم امام حسین (ع)، مکانی وجود دارد که جایگاه خیمه‌های خاندان ایشان در صحرای کربلا را نشان می‌دهد. در این مکان، خیمه‌های مختلفی از جمله خیمه امام حسین (ع) و حضرت ابوالفضل العباس (ع) بازسازی شده‌اند.
- نهر علقمه: نهر علقمه، نهری است که حضرت ابوالفضل العباس (ع) برای آوردن آب به سوی آن رفت و در راه بازگشت، به شهادت رسید. این نهر، در نزدیکی حرم حضرت عباس (ع) قرار دارد.
- مقام امام زمان (عج): مقام امام زمان (عج)، زیارتگاهی است در نزدیکی حرم امام حسین (ع) و در کنار نهر علقمه. گفته شده است که امام زمان (عج) در این مکان نماز خوانده و بر مصائب جدشان امام حسین (ع) گریه کرده‌اند.
- مقام‌های دست راست و چپ حضرت عباس (ع): در مسیر بین حرم حضرت عباس (ع) و نهر علقمه، دو مقام وجود دارد که به محل قطع شدن دست‌های راست و چپ حضرت عباس (ع) نسبت داده می‌شوند.
- آرامگاه حبیب بن مظاهر: حبیب بن مظاهر، از یاران وفادار امام حسین (ع) بود که در واقعه عاشورا به شهادت رسید. آرامگاه ایشان، در نزدیکی حرم امام حسین (ع) قرار دارد.
سؤالات متداول درباره بین‌الحرمین کربلا
در این بخش، به پرسش‌های رایج زائران درباره بین‌الحرمین پاسخ داده می‌شود تا تجربه زیارتی شما با آگاهی و آرامش بیشتری همراه باشد.
فاصله دقیق بین‌الحرمین چند متر است؟
فاصله بین حرم امام حسین (ع) و حرم حضرت عباس (ع) حدود ۳۷۸ متر است. این مسیر، امروزه به‌صورت فضای باز و سنگ‌فرش‌شده در دسترس زائران قرار دارد.
آیا در بین‌الحرمین سقف وجود دارد؟
خیر، بین‌الحرمین فضای باز و بدون سقف است. این طراحی به‌منظور ایجاد فضای باز برای تجمع زائران و برگزاری مراسم مذهبی انجام شده است. البته در فضای دوطرف بین‌الحرمین، راهرویی مسقف برای رفت‌وآمد آسان‌تر زائران در گرما و حتی استراحت آنها، ساخته شده است.
آیا اقامت یا نماز در بین‌الحرمین ممکن است؟
اقامت شبانه در بین‌الحرمین به‌طور رسمی مجاز نیست. اما زائران می‌توانند در ایام خلوتی، در این مکان استراحت کنند. نماز جماعت معمولاً در بین‌الحرمین برگزار نمی‌شود؛ بنابراین زائران در بین‌الحرمین می‌توانند نمازهای مستحبی و غیرجماعت را در گوشه‌ای بخوانند یا آنکه به حرم امام حسین (ع) یا حضرت عباس (ع) بروند.
ساعات شلوغی یا خلوتی بین‌الحرمین کربلا چه زمانی است؟
بین‌الحرمین در ایام مذهبی مانند عاشورا، تاسوعا و اربعین بسیار شلوغ است. برای زیارتی آرام‌تر، پیشنهاد می‌شود در ایام غیرمناسبتی و ساعات اولیه صبح یا اواخر شب به این مکان مراجعه کنید.
اگر شناخت فضای نورانی و اسرارآمیز بین‌الحرمین برایتان جذاب بوده، پیشنهاد می‌کنیم قدمی نزدیک‌تر بردارید و با مطالعه مقاله جامع ما درباره حرم حضرت عباس علیه‌السلام، با شکوه و معنویت این حرم مطهر، معماری‌اش، جایگاه ویژه قمر بنی‌هاشم در کربلا و آثار ماندگار وفاداری‌اش بیشتر آشنا شوید.
حرم حضرت عباس (ع) | راهنمای کامل زیارت حرم حضرت ابوالفضل + عکس
