مسجد النبی در مدینه منوره، دومین مسجد مهم و مقدس جهان اسلام پس از مسجدالحرام است که جایگاه ویژه‌ای در قلب میلیون‌ها مسلمان دارد. این مکان مقدس نه‌تنها محل عبادت و آرامش معنوی است، بلکه زیارت مرقد پیامبر اکرم (ص) نیز بر عظمت و برکت آن افزوده است. هرساله میلیون‌ها زائر از سراسر جهان با شوق و اشتیاق به مدینه سفر می‌کنند تا در کنار مرقد شریف پیامبر اسلام (ص) ساعاتی را در سکوت، دعا و نیایش سپری کنند. در این راهنما به‌طور کامل با مسجدالنبی آشنا می‌شویم.
مسجد النبی کجاست؟
مسجد النبی یا مسجد نبوی در شهر مدینه منوره، عربستان سعودی واقع شده و دومین مکان مقدس مسلمانان به‌شمار می‌رود. این مسجد به‌واسطه قرار داشتن مرقد پیامبر اسلام(ص) در آن، جایگاهی بی‌نظیر در میان مسلمانان جهان داشته و نزد شیعیان اهمیت و قداست ویژه‌ای دارد. بسیاری از حجاج حضور در مسجد النبی را پیش از انجام مناسک حج، بخشی از سفر معنوی خود می‌دانند.
این مکان مقدس در طول تاریخ با نام‌های مختلفی همچون مسجد رسول‌الله، مسجد الرسول و مسجد جامع مدینه شناخته شده، اما رایج‌ترین نام آن «مسجد النبی» است. مسجد النبی از زمان حیات پیامبر اسلام محل اقامه نماز جماعت، نشست‌های مهم و فعالیت‌های دینی و اجتماعی ایشان بوده و وجود خانه و آرامگاه ایشان در مجموعه آن، جایگاه و هویت ویژه‌ای به این مسجد بخشیده است، به‌طوری که تا امروز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین زیارتگاه‌های جهان اسلام شناخته می‌شود.
نقشه مسجدالنبی
در نقشه زیر، موقعیت مکانی بخش‌های مهمی مسجد النبی را می‌بینید.
مسجد النبی توسط چه کسانی ساخته شد؟
مسجد النبی در سال نخست هجری و همزمان با هجرت پیامبر اسلام(ص) به مدینه پایه‌گذاری شد. روایت‌ها نشان می‌دهد که پیامبر(ص) پس از ورود به یثرب، شتر خود را آزاد گذاشت تا با توقف آن محل ساخت مسجد مشخص شود؛ شتر در جایگاه کنونی مسجد زانو زد و پیامبر(ص) با دستان خود و همراهی مهاجرین و انصار، ساخت مسجد را آغاز کرد. خانه پیامبر نیز در کنار مسجد بنا شد و بسیاری از مسلمانان منازل خود را در مجاورت مسجد ساختند که درهای آن‌ها به داخل صحن مسجد باز می‌شد.
نخستین بنای مسجد النبی حدود ۱۰۵۰ تا ۱۱۹۲ مترمربع مساحت داشت و با دیوارهایی از خشت و گل به ارتفاع حدود سه و نیم متر احاطه شده بود؛ درحالیکه بخش شمالی مسجد به‌عنوان محل اقامت اصحاب صفه با شاخه‌های نخل پوشانده شده بود. با تغییر قبله از مسجدالاقصی به مسجدالحرام، درِ جنوبی بسته و ورودی اصلی به دیوار شمالی منتقل شد و فضای مسقف نیز به بخش جنوبی انتقال یافت.
در سال هفتم هجری، با گسترش اسلام و افزایش جمعیت مسلمانان، مسجد النبی توسعه یافت و مساحت آن به حدود ۲۴۷۵ مترمربع رسید و به شکل مربعی درآمد؛ این توسعه نخستین گام در روند گسترش‌های بعدی مسجد بود که در طول تاریخ ادامه یافت.
اهمیت و فضیلت مسجد النبی
مسجد النبی پس از مسجدالحرام مقدس‌ترین مسجد در میان مسلمانان است و به‌سبب جایگاه تاریخی، معنوی و عبادی خود اهمیت بی‌مانندی دارد. حضور مرقد و خانه پیامبر اسلام(ص) در این مسجد و نزدیکی آن به قبرستان بقیع که آرامگاه بسیاری از بزرگان صدر اسلام است، بر قداست آن افزوده است. در روایات آمده است که نماز خواندن در مسجدالنبی پاداشی معادل ده هزار نماز در دیگر مساجد (جز مسجدالحرام) دارد و از همین رو، زائران بسیاری قبل یا بعد از ادای فریضه حج به زیارت این مسجد می‌آیند و آن را تکمیل‌کننده سفر خود می‌دانند.
پیامبر اسلام(ص) نیز فرموده‌اند: «هر کس قبر مرا زیارت کند، شفاعت من بر او واجب می‌شود.» همین امر موجب شده که حضور در مسجدالنبی و زیارت مضجع شریف پیامبر، یکی از بزرگترین آرزوهای مسلمانان باشد.
مسجدالنبی و ماجرا سدالابواب
مسجد النبی در میان شیعیان نیز اهمیت خاصی دارد. یکی از رویدادهای مهم مرتبط با آن، ماجرای «سدّ الابواب» است که در آن پیامبر(ص) به فرمان خداوند دستور داد همه درب‌هایی که به مسجد باز می‌شد بسته شوند، مگر درب خانه حضرت علی(ع). همچنین احتمال دفن حضرت فاطمه زهرا(س) در فضای میان قبر و منبر پیامبر(ص)، که به «روضه مطهره» شهرت یافته، بر قداست این مکان نزد شیعیان افزوده است. به این ترتیب، مسجدالنبی نه‌تنها نماد وحدت مسلمانان جهان است، بلکه جایگاهی ویژه در باورها و عواطف مذهبی شیعیان دارد.
معماری مسجد النبی
معماری مسجد النبی الگویی برای تمامی مساجد جهان اسلام به‌شمار می‌رود. این مسجد از زمان بنای اولیه به دست پیامبر اسلام(ص) تاکنون بارها دستخوش تغییر، توسعه و بازسازی شده است. در طول تاریخ، هر دوره‌ای اثر خود را بر کالبد مسجد گذاشته و از کوچک‌ترین جزئیات تا بازسازی‌های کامل در آن صورت گرفته است.
آخرین گسترش بزرگ در دوران پادشاهی فهد انجام شد که طی آن، مساحت مسجد به شکلی چشمگیر افزایش یافت و امکانات مدرن همچون سیستم تهویه هوا، سایبان‌های گسترده و تجهیزات رفاهی جدید به مجموعه اضافه شد. بنای کنونی مسجد النبی شامل یک پلان مستطیلی دو طبقه با نمازخانه اصلی عثمانی در بخش جنوبی است. امروزه مساحت آن بیش از صد برابر مسجد اولیه است و ظرفیت پذیرش بیش از نیم میلیون نمازگزار را دارد.
سازهٔ امروزی مسجد النبی با ترکیبی از معماری سنتی اسلامی و فناوری‌های مدرن ساخته شده است. سقف مسجد دارای بیست و چهار گنبد متحرک است که با لغزش بر روی ریل‌های فلزی، نور و تهویه طبیعی را به فضای داخلی منتقل می‌کنند. در زمان ازدحام امکان اقامه نماز بر روی پشت‌بام فراهم نیز است.
در اطراف مسجد، سایبان‌های عظیم چادری برای آسایش نمازگزاران نصب شده و دسترسی به بخش‌های مختلف از طریق راه‌پله‌ها و پله‌برقی‌ها انجام می‌گیرد. دیوارها با سنگ‌ها و مرمرهای رنگارنگ و گران‌قیمت پوشیده شده و ستون‌ها از مرمر سفید با سرستون‌های برنجی ساخته شده‌اند که بار قوس‌های نوک‌تیز را تحمل می‌کنند. بخش قدیمی مسجد با ستون‌های کوچک و تزئینات رنگی قابل تشخیص است؛ درحالیکه بخش جدید با مرمر سفید و تجهیزات مدرن جلوه‌ای متفاوت دارد.
در میان گنبدهای متعدد مسجد، گنبد سبز پیامبر اسلام(ص) شاخص‌ترین نماد آن است و در کنار آن گنبدهایی متعلق به خلفای نخستین قرار دارد. این معماری منحصربه‌فرد، ترکیبی از تاریخ، هنر و شکوه اسلام است که مسجد النبی را به یکی از برجسته‌ترین بناهای مذهبی جهان تبدیل است.
بخش‌های مختلف مسجد النبی
مسجد النبی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و مقدس‌ترین بناهای جهان اسلام در دل خود بخش‌ها و فضاهای متعددی را جای داده که هر یک جایگاه تاریخی و معنوی ویژه‌ای دارند. این بخش‌ها در طول قرون مختلف شکل گرفته‌اند و با گسترش‌های پیاپی، امروز به مجموعه‌ای عظیم و باشکوه تبدیل شده‌اند. در ادامه مهم‌ترین بخش‌های مسجد النبی معرفی می‌شوند:
حجره نبوی
حجره نبوی محلی است که پیامبر اسلام(ص) در آن زندگی می‌کرد و پس از رحلت نیز در همان‌جا به خاک سپرده شد. این خانه که در ابتدا محل سکونت پیامبر و همسرش عایشه بود، به پیشنهاد امیرالمومنین علی(ع) محل دفن ایشان قرار گرفت و بعدها خلیفه اول و دوم نیز در همان حجره به خاک سپرده شدند. در اواخر قرن اول هجری، برای جلوگیری از شباهت به کعبه، پیرامون حجره دیواری پنج‌ضلعی ساخته شد و در بازسازی‌های بعدی این حجره در محدوده مسجدالنبی جای گرفت. امروزه حجره نبوی به‌همراه خانه حضرت زهرا(س) درون ضریح سبزرنگی قرار دارد که از مقدس‌ترین بخش‌های مسجدالنبی به‌شمار می‌آید.
قبه الخضراء یا گنبد سبز
قُبّة الخضراء یا گنبد سبز، شاخص‌ترین نماد مسجدالنبی و مدینه منوره است. نخستین گنبد بر فراز مرقد پیامبر اسلام(ص) در سال ۶۷۸ هجری قمری به دستور سلطان قلاوون مملوکی ساخته شد و بر ستون‌هایی هشت‌ضلعی استوار گردید. در سال ۸۸۷ هجری، سلطان قایتبای گنبد را که در پی آتش‌سوزی آسیب دیده بود، از نو بنا کرد. سپس در سال ۱۲۳۳ هجری در زمان سلطان محمود عثمانی بازسازی دیگری صورت گرفت. سرانجام در دوران سلطان عبدالحمید عثمانی، رنگ گنبد که پیش‌تر کبود بود، به سبز تغییر یافت و از آن زمان به «قُبّة الخضراء» شهرت پیدا کرد.
امروزه نیز طبق سنت، هر چند سال یک‌بار لایه‌ای از رنگ سبز بر روی پوشش قبلی افزوده می‌شود و بدین ترتیب، این گنبد همچنان به‌عنوان نمادی معنوی و تاریخی، قلب مسجدالنبی را جلوه‌ای ویژه بخشیده است.
حدیقة الزهرا
حدیقة الزهرا بخشی تاریخی در صحن نخست مسجدالنبی است که در گذشته در آن چندین درخت نخل قرار داشت. ابن جبیر در قرن ششم هجری از وجود پانزده نخل در این بخش یاد کرده و بعدها درختانی همچون سدر و حمره نیز در کنار آن‌ها کاشته شد. به‌سبب نزدیکی این باغچه کوچک به محراب تهجّد و خانه حضرت زهرا(س)، آن را «حدیقة الزهرا» نامیدند. در عکس‌های قدیمی می‌توان تصویر این درختان را مشاهده کرد. همچنین بر دیوارهای اطراف این بخش، نام دوازده امام شیعه به همراه نام عشره مبشّره و چهار امام مذاهب اهل سنت به خطی زیبا نگاشته شده است.
منبر پیامبر(ص)
در ابتدا، پیامبر اسلام (ص) هنگام ایراد خطبه‌ها در مسجدالنبی به تنه درخت خرما تکیه می‌کردند. با گسترش مسجد و افزایش تعداد مسلمانان، ضرورت ساخت منبری احساس شد تا پیامبر در جایگاهی بلندتر و مناسب‌تر به سخنرانی بپردازند و خستگی ناشی از ایستادن‌های طولانی برای ایشان کاهش یابد. نخستین منبرها به گفته برخی از گل و بدون پله و به گفته برخی دیگر از چوب با سه پله ساخته شدند.
بعدها منبری از سنگ مرمر جایگزین شد و نهایتاً در سال ۹۹۸ هجری قمری، سلطان مراد عثمانی منبری نفیس و یک‌پارچه از مرمر ساخت و در همان محل منبر پیامبر قرار داد. این منبر تاریخی که امروزه نیز در مسجد النبی باقی است، هم به لحاظ معنوی و هم از نظر معماری، جایگاه ویژه‌ای برای زائران و نمازگزاران دارد و یادآور خطبه‌های پیامبر در نخستین سال‌های مدینه است.
مقام و مهبط جبرئیل امین(ع)
محل مقام و مهبط جبرئیل امین(ع) در مسجدالنبی همواره مورد توجه زائران و پژوهشگران بوده است، هرچند درباره مکان دقیق آن اختلاف‌هایی وجود دارد. براساس روایات، جبرئیل(ع) هنگام هبوط بر پیامبر(ص) در نزدیکی «باب آل عثمان» یا همان باب جبرئیل فرود آمد.
امروزه مکان مهبط جبرئیل در داخل ضریح و چند متر بالاتر از دیواره شمال شرقی حجره مطهره قرار دارد. پیش از توسعه‌های مسجد، باب جبرئیل سه متر بالاتر و کمی جلوتر از موقعیت کنونی بود، اما با گسترش و بازسازی‌های بعدی، مکان فعلی آن تثبیت شد و همچنان یکی از بخش‌های معنوی و بااهمیت مسجدالنبی به‌شمار می‌رود.
ستون‌های مسجدالنبی(ص)
ستون‌های مسجدالنبی از نخستین عناصر سازه‌ای این مسجد هستند که در زمان پیامبر(ص) با تنه‌های نخل خرما بنا شدند و سقف با شاخه‌های نخل پوشانده شد. برخی از ستون‌های اولیه با نام‌های تاریخی همچنان باقی مانده‌اند و هر یک داستان و فضیلتی ویژه دارند.
- «ستون مخَلَّقه» نزدیک‌ترین ستون به محراب پیامبر است و یادآور عطر و خلوقی است که در آن می‌سوزاندند؛ این ستون درست در وسط ستون‌های اصلی مسجد قرار دارد و از همه طرف سومین ستون محسوب می‌شود.
- ستون «توبه» یا «ابولبابه» به یاد داستان پذیرش توبه ابولبابه، همراه با فضیلت اعتکاف و اقامه نوافل پیامبر، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
- ستون «سریر» محل شب‌زنده‌داری و استراحت پیامبر بود و ایشان روزها نیز برای پاسخگویی به مسائل مسلمانان از آن استفاده می‌کردند.
- ستون «مَحرَس» به علی بن ابی طالب(ع) نسبت داده شده و مکانی برای محافظت از پیامبر و نماز ایشان بود.
- ستون «وفود» جایی بود که پیامبر به دیدار قبایل و وفود عرب می‌نشست و با آنان ملاقات می‌کرد.
- ستون «تهجّد» محل عبادت شبانه و تهجّد پیامبر، به‌ویژه در ماه رمضان، بوده است.
- ستون «حنّانه» یادآور درختی است که پیامبر پیش از ساخت منبر به آن تکیه می‌دادند و پس از نشستن بر منبر، صدای ناله‌مانندی از آن شنیده شد.
این ستون‌ها نه‌تنها از نظر تاریخی و معنوی اهمیت دارند، بلکه هر یک نمایانگر بخش مهمی از زندگی عبادی و اجتماعی پیامبر در مسجدالنبی هستند.
مأذنه‌ها (مناره‌ها)
مسجدالنبی در زمان پیامبر اسلام(ص) فاقد مناره بود و مؤذن‌ها برای اذان گفتن بر بالای بلندی‌ها می‌رفتند. نخستین مناره در دوران حکومت ولید بن عبدالملک و به دستور عمر بن عبدالعزیز ساخته شد. مناره‌ای در جنوب شرقی مسجد و نزدیک گنبد سبز، مشهورترین مناره مسجدالنبی است و مناره دیگری نیز در نزدیکی باب السلام قرار دارد. در بازسازی‌های دوره سعودی، این دو مناره حفظ شدند و دو مناره دیگر در سمت شمال مسجد به‌طور کامل بازسازی شد.
علاوه‌بر آن، شش مناره دیگر نیز در زمان آل‌سعود افزوده شد و بدین ترتیب، مسجدالنبی امروزه دارای ده مناره است که جلوه‌ای باشکوه به ساختار معماری آن بخشیده و نقش مهمی در اذان و هدایت زائران دارند.
ایوان صفه یا منزلگاه فقرا
با افزایش جمعیت مهاجران در مدینه، پیامبر اسلام(ص) دستور دادند تا برای مهاجران تهی‌دست که مکان سکونت نداشتند، ایوانی مسقف در انتهای مسجدالنبی ساخته شود تا بتوانند در آن اقامت کنند. این ایوان که به «صفه» معروف است، منزلگاه کسانی مانند سلمان فارسی، عمار بن یاسر و مقداد بن اسود و دیگر صحابه بود.
ایوان صفه نه‌تنها مکانی برای اسکان فقرا فراهم می‌کرد، بلکه مرکز آموزش و یادگیری قرآن و علوم دینی نیز بود و اهمیت اجتماعی و معنوی ویژه‌ای در زندگی مسجد و جامعه اسلامی آن زمان داشت.
محراب‌ها
مسجدالنبی دارای چندین محراب مهم است که هر یک جایگاه تاریخی و عبادی ویژه‌ای دارند. محراب النبی(ص) ابتدا در در دوران اموی در مکانی کنار ستون «المخلقه» ساخته شد که پیامبر(ص) نمازهای خود را در آنجا اقامه می‌کردند. پس از آن، در دوران سلطان اشرف قایتبای، محرابی نفیس از سنگ مرمر با تزیینات قرآنی ایجاد شد که با همان تزئینات عثمانی تا امروز باقی مانده است.
این محراب در پشت منزل حضرت فاطمه(س) و مقابل ایوان صفه قرار داشت و محل تهجّد و نماز شب پیامبر و حضرت فاطمه(س) بود. محراب حضرت فاطمه(س) نیز در همان منزل قرار داشت و امروزه داخل حجره پیامبر حفظ شده است. علاوه‌بر آن، محراب عثمانی برای حنفی‌ها در قرن هفتم هجری ساخته شد تا امام جماعت در آن نماز اقامه کند؛ درحالیکه پیش از آن مالکیان مسئول امامت نماز جمعه بودند.
خانه و مدفن حضرت فاطمه(س)
خانه حضرت فاطمه(س)، دختر پیامبر اسلام، در پشت خانه عایشه و در انتهای دیواره غربی حجره و مقصوره کنونی پیامبر قرار داشت. امروزه از این خانه اثری باقی نمانده و محدوده آن درون ضریح و حجره پیامبر(ص) قرار گرفته است. درباره محل دفن حضرت فاطمه(س) دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد؛ اهل‌سنت غالباً آن را قبرستان بقیع می‌دانند، اما براساس بیشتر روایات شیعه، مدفن ایشان همان خانه‌ای است که اکنون جزئی از مسجدالنبی شده است.
روضه نبوی مرقد پیامبر اکرم(ص)
رَوْضَةُ النَّبی، معروف به روضهٔ مطهّره و روضهٔ شریفه، بخشی میان منبر و حجره نبوی در مسجدالنبی است که پیامبر(ص) آن را باغی از باغ‌های بهشتی توصیف کرده‌اند. این بخش، جنوب شرقی مسجدالنبی قرار دارد و محدوده آن از شرق به خانه پیامبر، از جنوب به دیوار مسجد در زمان پیامبر و از غرب به منبر منتهی می‌شود.
محراب محل نماز پیامبر و منبر ایشان که خطبه‌ها بر آن ایراد می‌شد، در این فضا قرار دارند و همچنین تعدادی از ستون‌های تاریخی مسجدالنبی، بخش روضه را شکل می‌دهند. بیشتر عالمان شیعه بر این باورند که حضرت فاطمه(س) نیز در این بخش دفن شده‌اند؛ همین موضوع ارزش ویژه‌ای به روضه رضوان بخشیده است.
درب‌های مسجدالنبی
مسجدالنبی در زمان پیامبر اسلام(ص) دارای سه درب اصلی بود که هر یک جایگاه و تاریخچه‌ای ویژه دارند. درب جنوب مسجد پس از تغییر قبله بسته شد و دربی جدید در شمال باز شد. در غرب مسجد، دربی به نام «باب عاتکه» قرار داشت که امروز به «باب الرحمة» مشهور است و علت نامگذاری آن براساس حدیثی است که شخصی از این درب وارد شد و از خداوند طلب نزول باران کرد.
در شرق مسجد نیز درب معروف به باب عثمان، باب النبی و باب جبرئیل قرار دارد؛ این درب روبه‌روی خانه عثمان بن عفان بود و در روز جنگ بنی‌قریظه، جبرئیل بر پیامبر در این مکان نازل شد. در زمان خلیفه دوم، سه درب دیگر شامل باب السلام در سمت غرب، باب النساء در سمت شرق و یک در در شمال مسجد به مجموعه افزوده شد. در طول تاریخ توسعه‌های مسجدالنبی، شمار درب‌های آن بارها دستخوش تغییر شد و برخی بسته شدند، اما امروزه این مسجد شریف دارای حدود ۸۶ ورودی است.
احکام و آداب حضور در مسجدالنبی
زیارت مسجدالنبی مستلزم رعایت آداب ویژه‌ای است تا حضور زائر از جنبه معنوی کامل شود. شایسته است پیش از ورود، لباس‌های پاکیزه و ترجیحاً سفید پوشیده، خود را خوشبو کند و سر به زیر، آرام، با وقار و با گام‌های کوتاه وارد مسجد شود. هنگام ورود و خروج، فرستادن صلوات و قرائت اذن دخول در کنار درب مسجد توصیه شده است و ورود از باب جبرئیل بر دیگر ورودی‌ها برتری دارد.
زائر باید از بلند کردن صدا در هنگام خواندن زیارت خودداری کرده و از سخن‌های بیهوده و گفتگوهای دنیوی در این مکان مقدس پرهیز کند. سخن گفتن آرام و حفظ وقار در مسجد، جلوه‌ای از ادب و احترام به این مکان مقدس است و زمینه‌ساز تجربه‌ای عمیق و معنوی برای زائران در مسجدالنبی به‌شمار می‌آید.
اعمال مسجدالنبی
زیارت مسجدالنبی و حضور در مرقد پیامبر اکرم(ص) آداب و اعمالی دارد که هم جنبه عبادی و هم معنوی را دربر می‌گیرد. زائران پس از ورود به حرم مطهر، با احترام سلام خود را به پیامبر خدا(ص) تقدیم کرده و زیارت مخصوص را قرائت می‌کنند و سلام خانواده، دوستان و سفارش‌دهندگان را نیز به ایشان می‌رسانند. توسل به پیامبر و شفاعت‌خواهی، خواندن دعاهای مخصوص و خواندن شهادتین نزد استوانه‌ای که جایگاه سر مطهر پیامبر است، از جمله اعمال مورد توصیه است.
لمس منبر، تبرک و تضرع کنار آن، گزاردن دو رکعت نماز و سجده شکر در روضه مبارکه میان قبر و منبر و سپس رفتن به حجره شریف بوسه بر ضریح آن با ذکر «السلام علیک یا نبی الله» از دیگر آداب مستحب به‌شمار می‌رود. همچنین عبادت و اعتکاف در جوار ستون‌های تاریخی مسجد، زیارت خانه حضرت فاطمه(س) یا حضور در قبرستان بقیع، و برپا داشتن نماز دو رکعتی با نیت قربت، تجربه حضور در این مکان مقدس را به اوج معنویت می‌رساند.
حکم نماز در مسجدالنبی
مسجدالنبی جزو مساجدی است که زائران می‌توانند نمازهای یومیه را در آنجا به‌صورت کامل بخوانند. البته این حکم برای تمام شهر مدینه صدق می‌کند. یعنی مسافران اختیار دارند در مدینه نمازهای یومیه را کامل یا شکسته بخوانند.
قبرستان بقیع
قبرستان بقیع، در جوار مسجدالنبی در مدینه، یکی از کهن‌ترین و مهم‌ترین آرامگاه‌های جهان اسلام به‌شمار می‌رود. این مکان مقدس، مدفن جمع زیادی از صحابه برجسته و یاران پیامبر اکرم(ص) است و به‌ویژه با حضور آرامگاه چهار امام بزرگوار شیعه و دیگر بزرگان اهل‌بیت(ع)، جایگاهی بی‌بدیل در فرهنگ و تاریخ اسلامی یافته است.
زیارت بقیع برای مسلمانان، به‌ویژه شیعیان، معنویتی عمیق به‌همراه دارد؛ چراکه در این مکان، با توسل به اهل‌بیت(ع) و طلب شفاعت، پیوندی روحانی با پیشوایان دینی خود برقرار می‌کنند. هرساله هزاران زائر از سراسر جهان با ادب و احترام به این آرامگاه وارد می‌شوند و یاد بزرگان اسلام را گرامی می‌دارند.
چه کسانی در مسجدالنبی دفن شده‌اند؟
مسجدالنبی آرامگاه پیامبر اکرم(ص) و محل خانه ایشان است. قبر شریف آن حضرت در حجره مبارک قرار دارد. در کنار آن، خلیفه اول ابوبکر و خلیفه دوم عمر نیز به خاک سپرده شده‌اند. در منابع شیعی، احتمال دفن حضرت فاطمه زهرا(س) در محدوده ضریح پیامبر مطرح شده که بر تقدس این مکان افزوده است.
در جوار مسجدالنبی نیز قبرستان بقیع قرار دارد؛ آرامگاهی که محل دفن بسیاری از صحابه و بزرگان صدر اسلام است. چهار امام بزرگوار شیعه، امام حسن مجتبی(ع)، امام زین‌العابدین(ع)، امام محمد باقر(ع) و امام جعفر صادق(ع) نیز در این قبرستان آرمیده‌اند. به همین دلیل، مسجدالنبی و بقیع در کنار یکدیگر یادمان بزرگان اسلام به‌شمار می‌آیند.
دیدنی‌های اطراف مسجدالنبی
دیدنی‌های اطراف مسجدالنبی مجموعه‌ای از مساجد تاریخی، اماکن زیارتی و یادمان‌هایی است که با زندگی و سیره پیامبر اسلام(ص) و یاران ایشان پیوند دارند. هر یک از این مکان‌ها جایگاهی معنوی و تاریخی ویژه دارد و زیارت و بازدید از آن‌ها، تجربه‌ای عمیق و جامع از تاریخ و معنویت مدینه را برای زائران رقم می‌زند.
مساجد معروف مدینه‌النبی
- مسجد قبا: نخستین مسجدی که رسول خدا(ص) بنا کرد شده و از مهم‌ترین و زیباترین مساجد مدینه است.
- مسجد ذوقبلتین: مسجد تغییر قبله؛ محرابی به سوی کعبه دارد و قبله پیشین آن نیز داخل مسجد مشخص شده است.
- مسجد جمعه: دومین مسجد تاریخی مدینه؛ محل اقامه اولین نماز جمعه توسط پیامبر(ص) و بازسازی شده در سال 1412.
- مسجد فضیخ: مسجدی تاریخی در انتهای شارع العوالى؛ نام آن از درخت خرما یا ماده‌ای گرفته شده است.
- مسجد فتح: در شمال غرب مدینه و دامنه کوه سلع؛ محل دعای پیامبر(ص) برای فتح و پیروزی در جنگ خندق و احتمالاً نزول سوره فتح.
- مسجد فاطمه الزهرا(س): نزدیک مسجد فتح؛ دارای محراب کوچک و ابعاد محدود.
- مسجد علی(ع): جنوب مسجد فتح و مشرف بر وادی بطحان؛ محل عبادت امیرالمؤمنین(ع) در مدت محاصره مدینه.
- مسجد غمامه :نخستین مصلی منطقه غرب مدینه؛ محل برگزاری اولین نماز عید توسط پیامبر(ص) و مرتبط با دعا برای باران.
- مسجد مشربه ام ابراهیم: محل تولد ابراهیم فرزند پیامبر(ص) توسط ماریه قبطیه و محل نماز پیامبر.
- مسجد ابوذر: واقع در انتهای شارع ابوذر؛ اخیراً بازسازی و گسترش یافته است.
- مسجد شجره: فاصله حدود یک فرسنگ از مدینه؛ محل احرام حاجیان پیش از عمره و حج و مهم در اعمال حدیبیه و حجة الوداع.
- مسجد مباهله (مسجد الاجابه): محل رویداد تاریخی مباهله با گروه نجران و گفتگو درباره حضرت عیسی(ع).
- مسجد سقیا و دیگر مساجد کوچک‌تر همچون مسجد سلمان، مسجد امام علی بن ابی‌طالب و مسجد فاطمه الزهرا نیز در اطراف مدینه پراکنده‌اند و هر یک ویژگی‌های تاریخی و زیارتی خاص خود را دارند.
- کوه احد و مقبرة الشهداء: کوه خاطره‌ساز غزوه احد و محل دفن شهیدان، از جمله حمزه عموی پیامبر(ص).
هتل‌های نزدیک مسجدالنبی
در اطراف مسجدالنبی در مدینه، مجموعه‌ای از هتل‌های مجهز و متنوع قرار دارند که با فاصله‌ای کوتاه از حرم پیامبر اکرم(ص)، اقامتی آرام و راحت را برای زائران فراهم می‌کنند. این هتل‌ها با موقعیت جغرافیایی مناسب، دسترسی سریع به مسجدالنبی را امکان‌پذیر ساخته و به همین دلیل گزینه‌ای محبوب برای مسافران از سراسر جهان به‌شمار می‌آیند. در ادامه به برخی از هتل‌های مدینه نزدیک حرم اشاره می‌شود:
- هتل دارالإیمان اینترکانتیننتال مدینه
- هتل شذا مدینه
- هتل میلینیوم المدینه
- هتل مروه ریهال (Marriott Madinah)
- هتل مدینه هیلتون
جمع‌بندی؛ سفر معنوی در مدینه با زیارت مسجد النبی (ص)
سفر به مدینه و زیارت مسجدالنبی(ص) تجربه‌ای فراتر از یک سفر زیارتی ساده است. این مکان مقدس نه‌تنها یادآور رسالت پیامبر اکرم(ص) و تلاش‌های یاران ایشان در گسترش اسلام است، بلکه فرصتی ناب برای ارتباط عمیق‌تر با معنویت و تاریخ صدر اسلام فراهم می‌سازد. حضور در کنار مضجع شریف پیامبر(ص)، زیارت قبرستان بقیع و مشاهده مکان‌های تاریخی اطراف مسجد، هر یک زوایای تازه‌ای از ایمان، توکل و عشق به اهل‌بیت(ع) را در دل زائران زنده می‌کند.
