ایوان مدائن نام دیگر طاق کسری است که از دوران ساسانیان در تیسفون عراق به یادگار باقی مانده است. این طاق که به ایوان خسرو نیز مشهور است، دومین طاق عریض در دنیاست که از لحاظ معماری باستان بی‌نظیر است. عرض دهانهٔ این ایوان ۲۵ متر، طول آن ۴۳ متر و ارتفاع طاق کسری به ۳۷ متر می‌رسد.
جریان طاق کسری چیست؟
نقل کرده‌اند که ایوان مدائن، در شب تولد حضرت محمد (ص) به لرزه افتاد. این لرزه باعث شد که ۱۴ کنگره از این طاق، سقوط کند.
همچنین تاریخ نشان می‌دهد که مسلمانان از طاق کسری، به‌عنوان مکانی برای نماز خواندن استفاده می‌کردند. از سویی، گفته‌اند که ایوان کسری محل نماز خواندن امیرمومنین علی (ع) بوده است.
طاق کسری کجاست؟
ایوان کسری بنایی تاریخی در ۲۵ کیلومتری قسمت جنوبی شهر بغداد که ۱۰۰ کیلومتر تا کربلا فاصله دارد. این طاق در شهر مدائن و در نزدیکی شهر سلمان‌پاک قرار گرفته است. سلمان‌پاک شهری است که به یاد مرقد سلمان فارسی در آن، نام‌گذاری شده است. از سویی دیگر، ایوان مدائن در ساحل شرقی رود دجله قرار گرفته است.
موقعیت و آدرس طاق کسری را در گوگل مپ ببینید.
اگر می‌خواهید دربارهٔ مرقد سلمان فارسی، بیشتر بدانید، مطلب زیر را از دست ندهید.
تاریخچه ایوان مدائن چیست؟
دو روایت از تاریخچه ایوان مدائن برداشت می‌شود. اول اینکه برخی‌ها معتقدند سازهٔ این بنا به شاپور اول، پادشاه مشهور ساسانی برمی‌گردد. از سویی دیگر، بعضی باستان‌شناسان، این بنای تاریخی را به حکومت اشکانیان منتسب می‌دانند و بازسازی و گسترش این ایوان را با ساسانیان و پادشاهی انوشیروان، مربوط می‌کنند. درواقع کاخ کسری، پس از حمله عرب‌ها به ایران آن زمان، آسیب‌های فراوانی دید و بخش عمده‌ای از آن آسیب دید و هم‌اکنون تنها خرابه‌هایی از این عمارت باقی مانده است.
این سازه، در گذشته جزو قلمرو ایران باستان بوده و در شهری به نام تیسفون قرار داشته است. امروزه تیسفون، جزئی از شهر مدائن به حساب می‌آید.
معماری طاق کسری چگونه است؟
بلند‌ترین طاق خشتی جهان که در حدود ۲ هزار سال پیش با امکاناتی ساده و بدون قالب، ساخته شده است. نمای این سازه، آجرپوش و زردرنگ است. امروزه تنها چیزی که از این کاخ باقی مانده است، ورودی آن و طاق کسری است که آن هم در خطر ریزش قرار دارد.
دیوارهٔ ۳۷ متری این کاخ، با توجه به نبود امکانات پیشرفته، نکتهٔ مهم و برجسته‌ای به شمار می‌آید. کمبود منابع چوبی در ایران باعث شد، معماران روش‌های نوینی برای احداث این سازه‌ها، درنظر بگیرند. در این روش، حلقه‌های قوس‌دار را جایگزین کردند و بین آنها را با ملاتی از گچ پر می‌کردند.
جهت استواری و مقاوت این سازه، دیواره‌هایی پهن و محکم می‌ساختند و از تا حد امکان در قرار دادن پنجره صرف‌نظر می‌کردند. که این امر باعث شده بود ورودی دالان‌ها، تاریک به نظر برسند.
ایوان مدائن یکی از ارزشمندترین سازه‌های دوران ایران باستان به حساب می‌آید. در آن زمان، این کاخ، محلی برای برگزاری جشن‌‌ها و مراسم مختلفی بوده است. «بهارستان» قالی معروف ایرانی است که در این کاخ قرار داشته است.
موزهٔ ایران باستان خیابان سی‌تیر که توسط آندره گدار، ساخته شد، الهام‌گرفته شده از معماری طاق کسری است. همچنین سردر ورودی دانشگاه تهران را که محسن مقدم طراحی کرده، به الهام از این سازه تاریخی احداث شده است.
دربارهٔ کاخ عطشان چه می‌دانید؟ در متن در‌این‌باره، می‌خوانید.
طاق کسری در شاهنامه فردوسی
داستان ساخت طاق کسری در شعرهای شاهنامه فردوسی به پادشاهی خسروپرویز، پادشاه ساسانی برمی‌گردد. او برای ساخت این بنا، از کارگران و معماران سراسر قلمروش دعوت کرد تا داوطلب طراحی و ساخت این بنا شوند. درنهایت در این فراخوان، خسروپرویز سه تن از معماران را برای ساخت این بنا انتخاب کرد.
فرقان، نام معمار برگزیده‌شدهٔ پادشاه بود که پس از پی‌ریزی دیواره‌های کاخ، قصد داشت تا ۴۰ روز صبر کند که از نشست احتمالی این کاخ جلوگیری کند؛ اما با مخالفت پادشاه روبه‌رو شد. فرقان از خسروپرویز خواست تا ارتفاع دیوار‌ه‌ها را اندازه‌گیری کند و سپس از چشم همگان ناپدید شد. سه سال غیبت او طول کشید و سپس پیش پادشاه برگشت و در مقابل خشم و پادشاه از غیبت او، خواست تا پیش از مجازاتش ارتفاع دیواره را اندازه بگیرند. بعد از اندازه‌گیری، متوجه شدند که دیواره کاخ کسری، حدود ۲ متر کوتاه‌تر شده است. به این جهت، فرقان گفت: اگر سه سال گذشته، ساخت این بنا را به اتمام رسانده بودم، دیگر امروز، اثری از آن برجای نمی‌ماند. در‌پی شگفتی پادشاه، به او اجازه داد تا این ساخت این عمارت را به پایان برساند.
ساخت این طاق، حدود ۷ سال به طول انجامید و در این ایوان، از سنگ‌های قیمتی زیادی استفاده شد که باعث شکوه و زیبایی حیرت‌انگیزی برای بازدید‌کنندگان شده بود.
شگفتی و اسرار طاق کسری و تولد پیامبر
از یک سو شگفتی طاق کسری، به معماری بی‌نظیر آن برمی‌گردد؛ معماری که در آن زمان، قابل‌توجه و شگفت‌انگیز است. از اسرار طاق کسری می‌توان به فرویختن ۱۴ کنگره از این ایوان هنگام تولد پیامبر اشاره کرد؛ به‌طوری‌که آتش‌کده‌ها خاموش شدند و دریاچهٔ ساوه نابود شد. البته صحت این روایات، قطعی نیست؛ چراکه این قول، از گذشته‌های دور در میان زبان‌ها چرخیده شده تا به دوران امروز برسد.
خاقانی، خیام، ملک‌الشعرای بهار، انوری و فردوسی در راستای عظمت و شکوه این کاخ، اشعاری سرود‌ه‌اند. دو بیت شعر زیر از ملک‌الشعرای بهار، سروده شده است.
«عرصهٔ ایوان کسری آشیان بوم شد؛ دیرگاهی کشور از امن و امان محروم شد/ تا پس از چندی برون شد یزدگرد شهریار؛ هم مر او را بخت بد، با تازیان انداخت کار»
مسجد کوفه، مسجدی تاریخی و باشکوه در نجف که بازدید از آن تور زیارتی کربلا، تجربهٔ بی‌نظیری برای شما خواهد بود. دربارهٔ مسجد کوفه در مقالهٔ زیر بخوانید.
