داستان مقام های مسجد کوفه از دیرباز تاکنون ذهن بسیاری از بازدیدکنندگان و زائران را به خود مشغول کرده است؛ چرا که مسجد کوفه یکی از تاریخی‌ترین و مذهبی‌ترین مکان‌های اسلامی است و نهتنها بهعنوان محل عبادت، بلکه بهدلیل وقایع شگفت‌انگیزی که در آن‌جا رخ داده، شهرت دارد. این مسجد پر از اسرار و داستان‌های عجیب است که هنوز هم مورد توجه و کنجکاوی بسیاری از مسلمانان و به‌خصوص شیعیان، قرار دارد. یکی از این داستان‌ها، روایت‌هایی است که حول مقامات مسجد کوفه شکل گرفته که هرکدام از آن‌ها به نوعی به قدرت و جایگاه معنوی حضرت علی (ع) و ارتباط ایشان با دنیای جنیان یا غیرمرئی اشاره دارند. این داستان‌ها هم روایت‌های تاریخی جذابی هستند و هم پیام‌هایی عمیق از ایمان، قدرت الهی و حکمت را به مخاطب منتقل می‌کنند. اگر به تاریخ، معجزات و اسرار مسجد کوفه علاقه‌مندید با ما همراه باشید تا داستان‌های کوفه را برایتان بازگو کنیم.
مسجد کوفه چند مقام دارد؟
مسجد کوفه جزو قدیمی‌ترین و مقدس‌ترین مساجد اسلامی است و در تاریخ اسلامی ما جایگاه ویژه‌ای دارد. این مسجد مقام‌های متعددی دارد و مرکز عبادت و تأمل معنوی برای مسلمانان است. ۸ مقام مسجد کوفه عبارت هستند از:
۱. بیت الطشت
محلی در مسجد کوفه که حضرت علی (ع) از طریق معجزه، برای حل اختلافات مردم و قضاوت از آن استفاده می‌کرد. طشت (ظرف آب) در این مکان برای اثبات حقایق مورد استفاده قرار می‌گرفت و بهعنوان نمادی از عدالت امام شناخته می‌شود.
۲. دکة القضاء
محل قضاوت حضرت علی (ع) در مسجد کوفه است که ایشان در این مکان به بررسی و حل مسائل و دعاوی مردم می‌پرداختند. این مکان بهدلیل تصمیمات عادلانه امام، اهمیت تاریخی و معنوی زیادی دارد.
۳. دکة المعراج
دکة المعراج در مسجد کوفه به جایی اشاره دارد که گفته می‌شود پیامبر اکرم (ص) از آن به معراج رفته است. این مکان از نظر معنوی برای مسلمانان اهمیت زیادی دارد و یادآور معراج پیامبر است.
۴. محراب امام علی
محرابی در مسجد کوفه که محل ضربت خوردن امام علی (ع) توسط ابن ملجم مرادی در شب نوزدهم ماه رمضان بود. محراب امام علی (ع) در مسجد کوفه، هم‌اکنون زیارتگاه مهمی برای شیعیان است.
۵. مقام آدم
محلی که گفته می‌شود حضرت آدم (ع) در آن به عبادت و توبه پرداخته است. این مقام در گوشه‌ای از مسجد کوفه قرار دارد و یکی از مکان‌های مقدس آن به شمار می‌رود.
۶. مقام ابراهیم
محلی در مسجد کوفه که حضرت ابراهیم (ع) در آن به عبادت خداوند می‌پرداخت. این مکان یادآور ارتباط حضرت ابراهیم با خداوند و جایگاه او بهعنوان پیامبر است.
۷. مقام امام جعفر صادق
محلی که امام جعفر صادق (ع) در مسجد کوفه به عبادت مشغول بوده‌اند. این مکان نشاندهنده اهمیت حضور ایشان در این مسجد تاریخی است.
۹. مقام زین العابدین
محلی در مسجد کوفه که گفته می‌شود امام زین‌العابدین (ع) در آن نماز و عبادت انجام داده‌اند. این مکان از نظر شیعیان ارزش معنوی خاصی دارد.
۱۰. مقام جبرئیل
مکانی در مسجد کوفه که نقل است، جبرئیل (ع) در اینجا بر پیامبران نازل شده است. این مقام یادآور ارتباط مستقیم پیامبران با خداوند از طریق وحی است. محل دقیق آن مورد احترام زائران قرار دارد و یادبودی از نزول پیام الهی محسوب می‌شود.
۱۱. مقام خضر
این مقام به حضرت خضر (ع) نسبت داده شده و او در اینجا نماز خوانده یا عبادت کرده است. حضرت خضر بهعنوان نماد هدایت و دانش در اسلام شناخته می‌شود.
۱۲. مقام نوح
محلی که براساس روایت‌ها حضرت نوح (ع) در آن به عبادت و دعا پرداخته است. این مکان ارتباط نزدیکی با داستان تلاش‌های حضرت نوح برای هدایت مردم و مأموریت الهی او دارد.
۱۳. مقام کشتی نوح
این مقام جایی است که گفته می‌شود حضرت نوح (ع) کشتی معروف خود را در این محل ساخته است. این داستان نماد نجات و رحمت الهی است و این مقام برای زائران مسجد کوفه یکی از نقاط قابل‌توجه به شمار می‌رود؛ باور عالمان بر این است که این محل نقش مهمی در تاریخ ادیان دارد.
این مقام های مسجد کوفه درکنار ارزش تاریخی‌شان، فضایی معنوی و الهام‌بخش برای زائران ایجاد می‌کنند. خواندن داستان‌های هر مقام و دانستن این که چه کسانی در مسجد کوفه دفن هستند، می‌توانند یک راهنمای کامل برای سفر به کوفه باشد.
داستان مقام جبرئیل در مسجد کوفه
مقام جبرئیل یکی از نقاط تاریخی و مهم در داستان مقام های مسجد کوفه است که براساس روایات، جبرئیل در این مکان به پیامبر اسلام (ص) یا دیگر پیامبران وحی رسانده است. گفته می‌شود در شب معراج، زمانی که پیامبر اکرم (ص) از مسجدالحرام به سوی مسجدالاقصی در حرکت بودند، جبرئیل هنگام عبور از سرزمین کوفه به ایشان گفت که اکنون مقابل مسجد کوفه توقف کند؛ پیامبر با اجازه خداوند در این مکان توقف کرده و دو رکعت نماز اقامه کردند.
این مقام به ستون پنجم مسجد کوفه نیز معروف بوده و در برخی منابع از آن بهعنوان محل عبادت امام حسن مجتبی (ع) نیز یاد شده است؛ زیرا ایشان در نزدیکی این ستون نماز می‌خواندند. ستون پنجم و همچنین ستون هفتم مسجد کوفه براساس احادیث دارای فضیلت بیشتری نسبت به دیگر بخش‌های مسجد هستند. دیگر زیارتگاه های مسجد کوفه شامل مقام جبرئیل، محراب امام علی و مقام حضرت خضر و… بوده که در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شویم.
داستان مقام حضرت آدم در مسجد کوفه
مقام حضرت آدم در مسجد کوفه به ستون هفتم معروف بوده و براساس روایات، محلی است که خداوند توبه حضرت آدم (ع) را پس از هبوط از بهشت پذیرفت. گفته می‌شود که اینجا محلی بوده که حضرت آدم برای اولین بار روی زمین به عبادت و استغفار پرداخت. این مکان در بخش جنوبی صحن مسجد و نزدیک دکة المعراج قرار دارد؛ علاوه‌بر ارتباط آن با حضرت آدم (ع)، بهدلیل اینکه امیرالمومنین علی (ع) نیز در نزدیکی این ستون نماز می‌خواندند، به مقام امیرالمومنین نیز شناخته می‌شود.
داستان مقام های مسجد کوفه و سرگذشت حضرت آدم، یادآور یکی از قدیمی‌ترین وقایع تاریخ بشریت است و در میان زائران مسجد کوفه بهعنوان مکانی ویژه برای عبادت و توجه به خداوند شناخته می‌شود. این مقام از نظر تاریخی و زیارتی اهمیت زیادی دارد و بخشی از جایگاه خاص مسجد کوفه را نشان می‌دهد.
جریان مقام کشتی نوح و قبر حضرت آدم
زائران و بازدیدکنانی که قصد سفر به کوفه را دارند، اولین سوالی که ذهن آن‌ها را درگیر می‌کند این است که چه کسانی در مسجد کوفه دفن هستند و داستان مقام های مسجد کوفه در زمان پیامبران اولوالعظم چیست؟ در میان صحن مسجد کوفه، مکانی به نام «سفینة نوح» وجود دارد که براساس برخی روایت‌ها، محل به گِل نشستن کشتی حضرت نوح (ع) پس از طوفان بزرگ است. در‌حالی‌که برخی دیگر از منابع آن را محل ساخته شدن کشتی حضرت نوح می‌دانند.
این نقطه قبلاً به‌صورت یک سرداب هشت ضلعی طراحی شده بود که در هر ضلع آن ایوان‌هایی قرار داشت. از ایوان‌های شمالی و جنوبی به دو حجره دیگر راه داشت و دسترسی به این سرداب از طریق یک راه‌پله صورت می‌گرفت. کف این سرداب نمایانگر سطح اولیه مسجد کوفه پیش از بالا بردن سطح آن در زمان سیدمهدی بحرالعلوم بود.
در دوران رژیم بعث عراق، راه ورودی به این مکان مسدود شد و ورود به آن ممنوع گردید. بعد از سقوط این رژیم و در بازسازی‌های اخیر مسجد، این مکان تاریخی از بین رفت و به‌‌جای آن یک حوض دوازده ضلعی با نرده‌های سنگی کم ارتفاع ساخته شد. این تغییرات باعث از دست رفتن یکی از مکان‌های مهم و تاریخی در میان مقام های مسجد کوفه شد که روزگاری محل عبادت و توجه به وقایع تاریخی بود.
داستان قبر حضرت آدم (ع) در مسجد کوفه
داستان محل دفن و قبر حضرت آدم (ع)، یکی داستان‌های پراختلاف تاریخی است. طبق برخی روایات، مسجد کوفه محل دفن نخستین انسان و پیامبر است. گفته می‌شود که پس از هبوط از بهشت، حضرت آدم در این منطقه سکونت کرده و در همین مکان از دنیا رفته است. برخی معتقدند که این قبر در مسجد کوفه قرار دارد و همین دلیل باعث شده تا این مسجد به یکی از مقدس‌ترین مکان‌ها در میان مسلمانان تبدیل شود.
با توجه به جایگاه حضرت آدم بهعنوان اولین پیامبر و انسان، وجود قبر او در مسجد کوفه برای مسلمانان اهمیت ویژه‌ای دارد. این مکان در کنار دیگر مقام‌های مسجد کوفه، همواره مورد توجه زائران قرار می‌گیرد و در زیارت‌های این مسجد به‌‌طور خاص به آن اشاره می‌شود.
دکه القضا و معجزه امیرالمومنین در مسجد کوفه
دکه القضاء یکی از مهم‌ترین مقامات مسجد کوفه است که به حضرت علی (ع) اختصاص دارد. این مکان بهدلیل قضاوت‌های حضرت علی (ع) در آن زمان معروف بوده می‌شود. امیرالمومنین علی (ع) در زمان خلافت خود، در دکه القضاء به حل اختلافات و مسائل مردم می‌پرداخت.
یکی از مشهورترین وقایع دکه القضاء به معجزه‌ای از حضرت علی (ع) مربوط می‌شود. طبق روایات، روزی دو نفر برای حل اختلاف به حضور حضرت علی (ع) رسیدند. یکی از آن‌ها ادعا کرد که مال دیگری را بهعنوان امانت گرفته و حالا صاحب مال می‌گفت که آن مال به سرقت رفته است. حضرت علی (ع) حکمی صادر کرد که امانت‌دار باید مال را به صاحبش بازگرداند.
در این میان یکی از شاهدان که مشکوک به دروغگویی بود، سعی کرد شهادت دروغ بدهد؛ اما حضرت علی (ع) با استفاده از علم الهی و حکمت خود، دروغگویی او را آشکار کرد و در آخر فرد دروغگو خود اعتراف کرد و حقیقت آشکار شد. این معجزه باعث شگفتی مردم شد و موجب افزایش ایمان آن‌ها به عدالت و علم حضرت علی (ع) گردید.
حضور امام علی (ع) در این مکان، نشان از ارتباط عمیق ایشان با مردم و اصول اخلاقی داشت. فاصله مسجد کوفه تا حرم حضرت علی (ع) تنها 10 کیلومتر است و می‌توان در کمتر از نیم ساعت این مسیر را طی کرد و بیشتر بازدیدکنندگان مسجد کوفه، این مسیر را پیاده تا حرم امام علی (ع) طی می‌کنند.
دکه القضا به دلیل این ویژگی‌ها، مورد احترام زائران قرار گرفته و این مقام نهتنها یادآور عدالت الهی است، بلکه الهام‌بخش انسان‌ها برای پیروی از حق و حقیقت در زندگی روزمره است.
داستان مقام های مسجد کوفه در دکه المعراج
دکه المعراج یکی از مکان‌های مهم و شناخته شده در مقام های مسجد کوفه است که به‌‌طور ویژه به معراج پیامبر اسلام حضرت محمد (ص) ارتباط دارد. این مکان در مسجد کوفه قرار دارد که خود بهعنوان یکی از مهم‌ترین مراکز مذهبی در تاریخ اسلام شناخته می‌شود. طبق روایات اسلامی، این محل، جایی است که حضرت محمد (ص) برای رفتن به معراج، توقف کرده‌اند. در ادامه با داستان و اهمیت دکه المعراج آشنا خواهیم شد:
داستان معراج پیامبر
معراج، معجزه بزرگی از حضرت محمد (ص) بود که در آن ایشان از زمین به آسمان‌ها صعود کردند. در شب معراج، پیامبر اسلام ابتدا از مسجدالحرام به مسجدالاقصی منتقل شد و سپس به آسمان‌ها رفت. در این سفر، ایشان با پیامبران پیشین ملاقات کردند و در نهایت به حضور خداوند رسیدند. هنگامی که پیامبر اسلام به کوفه رسید، جبرئیل (ع) به ایشان اعلام کرد که اکنون در نزدیکی مسجد کوفه هستید. در این لحظه، حضرت محمد (ص) در این مکان دو رکعت نماز خواند.
اعمال پیشنهادی در دکه المعراج
در این مکان علاوه بر یادآوری داستان معراج علاوه‌بر اعمال مسجد کوفه، اعمال مذهبی مختلفی نیز انجام می‌شود. از جمله خواندن دو رکعت نماز، تسبیحات حضرت زهرا (س) و دعاهای مخصوص که از سنت‌های رایج برای زائران مسجد کوفه است. بسیاری از مسلمانان برای نزدیک شدن به خداوند و یادآوری معراج پیامبر اسلام، به این مکان مقدس می‌آیند.
باب الثعبان مسجد کوفه و جریان تغییر نام آن
باب الثعبان یکی از دروازه‌های تاریخی مسجد کوفه است که در ابتدا با همین نام شناخته شد. این نام به‌معنای «دروازه مار» بوده و بهدلیل وجود مارهای فراوان در اطراف این دروازه در گذشته به باب الثعبان درآمده بود. در زمان‌های دور، مردم کوفه به‌‌خاطر وجود مارهای متعدد در این منطقه به این دروازه لقب «باب الثعبان» را داده بودند. در واقع، این مکان به‌علت پدیده‌های طبیعی آن زمان، به محلی خاص و متفاوت تبدیل شده بود.
با این حال تغییر نام این دروازه به یک حادثه تاریخی جالب مربوط می‌شود. طبق برخی روایات در دوران خلافت حضرت علی (ع)، فردی به نام «ثعبان» به نزد حضرت آمده و از ایشان درخواست کمک داشت. حضرت علی (ع) با حکمت و دقت خاص خود به او پاسخ داد و مشکلی که برایش پیش آمده بود را حل کرد. این حادثه موجب شد تا دروازه‌ای که قبلاً به‌‌خاطر مارها به «باب الثعبان» معروف شده بود به این نام تغییر یابد و بهعنوان نشانه‌ای از حل مشکل فرد ثعبان، «باب ثعبان» نامیده شود.
در حال حاضر، این دروازه با نام «باب الفیل» شناخته می‌شود و بخشی از تاریخ پر بار مسجد کوفه است که در کنار دیگر مقامات مسجد کوفه، اهمیت خاص خود را دارد. این تغییر نام و داستان مرتبط با آن نهتنها نشاندهنده تحولات فرهنگی و اجتماعی در تاریخ کوفه است، بلکه به طور غیرمستقیم یادآور تأثیرات دینی و تاریخی حضرت علی (ع) در آن منطقه است.
درباره داستان باب‌الثعبان به شکل‌های دیگری نیز روایت شده آمده است که در دو بخش بعدی به آن اشاره می‌کنیم و جریان تغییر نام این درب را نیز توضیح می‌دهیم.
داستان باب الفیل مسجد کوفه
باب الفیل یکی از دروازه‌های معروف مسجد کوفه است که پیش از این به نام «باب الثعبان» یا دروازه مار شناخته می‌شد. تغییر نام این دروازه به «باب الفیل» بهدلیل وقوع یک معجزه خاص در زمان حضرت علی (ع) بوده است.
بر اساس روایات در دوران خلافت حضرت علی (ع) روزی که ایشان بر منبر مسجد کوفه خطبه می‌خواند، مار بزرگی از سمت باب الثعبان وارد مسجد شد و به سوی منبر حرکت کرد. مردم به دلیل ترس از مار کنار رفتند؛ اما حضرت علی (ع) بدون هیچ ترسی به مار اشاره کردند تا نزدیک ایشان شود. مار نزد حضرت آمد و سر خود را به گوش ایشان نزدیک کرد. پس از لحظاتی مکالمه، حضرت علی (ع) به مار اشاره کرده و آن را به بیرون مسجد هدایت کردند و مار از همان دروازه خارج شد.
پس از این واقعه، حضرت علی (ع) به مردم توضیح دادند که این مار در واقع فرستاده‌ای از سمت جنیان بوده است که برای حل مشکلی میان دو گروه از جنیان به نزد ایشان آمده بود. بهدلیل این معجزه، نام دروازه به «باب الثعبان» تغییر یافت.
برخی منابع تاریخی گفته‌اند که بنی‌امیه در تلاش برای پاک کردن اثر این معجزه از ذهن مردم، فیل‌هایی را در کنار این دروازه قرار دادند تا به‌مرور نام دروازه در ذهن مردم، تغییر کند و به «باب الفیل» شناخته شود.
این واقعه یکی از کرامات حضرت علی (ع) به شمار می‌آید و نشاندهنده مقام عظیم ایشان و ارتباط ویژه‌شان با موجودات نامرئی است. این داستان برای کسانی که با داستان مقام های مسجد کوفه آشنا هستند، نمادی از حکمت و تسلط حضرت علی (ع) بر امور جهان است.
مقام اژدها در مسجد کوفه
داستانی که پیرامون این مکان وجود دارد، همانند داستان باب العثبان است که یکی از حوادث عجیب در تاریخ مسجد کوفه محسوب می‌شد. در روایتی، چنین آمده است:
در یکی از روزهای دوران خلافت امیرالمومنین (ع)، اژدهایی بزرگ در نزدیکی مسجد ظاهر شد و مردم را به وحشت انداخت. این موجود به سمت منبر حضرت علی (ع) حرکت کرد و مردم برای فرار از آن به سرعت از محل دور شدند.
حضرت علی (ع) که بر منبر بودند با آرامش به اژدها اشاره کردند تا نزدیک بیاید. اژدها بدون هیچ مقاومتی نزد حضرت رفت و در مقابل ایشان توقف کرد. پس از لحظاتی، حضرت علی (ع) به آن اشاره کردند که به سوی کوه‌ها برود و به طور معجزه آسا، اژدها از مسجد کوفه خارج شد.
حضرت علی (ع) بعدها به مردم توضیح دادند که این اژدها پیام‌‌رسان جنیان یا موجودات غیرمرئی بود که به فرمان خداوند برای آزمودن قدرت ایشان به مسجد کوفه آمده بود. این واقعه موجب شد که این مکان به عنوان مقام اژدها شناخته شود و در تاریخ کوفه همچنان از آن یاد می‌شود.
باب السدره؛ از معروف ترین باب های مسجد کوفه
باب السدره یکی از دروازه‌های شناخته‌‌شده مسجد کوفه است که ارتباطی عمیق با تاریخ و وقایع مهم اسلامی دارد. این دروازه بهدلیل نزدیکی به درختان سدرة که در اطراف مسجد رشد می‌کردند، به این نام مشهور شد. در برخی روایت‌ها آمده که حضرت علی (ع) در این مکان با افراد مختلف از قبلیه‌های کوفه صحبت کرده و در این گفتگوها از درختان سدرة بهعنوان نمادهایی از بهشت برین یاد کرده‌اند. برخی منابع نیز اشاره دارند که این دروازه در دوران خلافت امیرالمومنین علی (ع) بهعنوان محل اجتماع دینی و فرهنگی استفاده شده است.
سخن آخر
در این مطلب، به معرفی داستان مقامات مسجد کوفه و برخی از باب‌های آن پرداختیم. از دکه المعراج جایی که حضرت محمد (ص) در زمان معراج توقف کردند تا باب الفیل که ابتدا به نام باب الثعبان شناخته می‌شد و داستان‌های عجیب و شگفت‌انگیز آن در تاریخ مسجد کوفه؛ جایی که حضرت علی (ع) با قدرت الهی اژدهایی را آرام کرده و به سمت کوه‌ها هدایت کرد. این مقامات علاوه بر اهمیت تاریخی، نشان دهنده ارتباط خاص امام علی (ع) با عالم غیب و موجودات غیرمرئی هستند. داستان مقام های مسجد کوفه نشاندهنده قدرت، حکمت و کرامات ویژه امام علی (ع) و دیگر شخصیت‌های تاریخ اسلام است که همچنان در یاد مسلمانان باقی مانده‌اند.
در مطلب زیر، درباره اسرار مسجد کوفه بیشتر بخوانید.
