مسجدی که در ۹ کیلومتری حرم امیرمومنین علی (ع) واقع شده است و یکی از بهترین جاهای دیدنی عراق است و بی‌شک انتخاب اول زائران حرم امیرمومنین (ع) است. زائرانی که در زیارت دورهٔ سفر خود، از طرف کاروان زیارتی کربلا به این مکان مشرف می‌شوند. در این مطلب دربارهٔ اسرار مسجد کوفه خواهیم گفت. مسجد اعظم کوفه که تاریخی غنی و فضائلی ویژه دارد و طبق روایات، حتی به برترین مسجد شناخته شده است.
چه به زیارت مسجد سهله رفته باشید و چه اینکه هنوز موفق به بازدید از این مسجد نشده‌اید، خواندن مطلب زیر از مسجد سهله برای آگاهی بیشتر شما از این مسجد تاریخی، خالی از لطف نیست.
اسرار مسجد کوفه در ساخت آن
نقل است که حضرت آدم، نخستین کسی بوده که این مسجد را بنا کرده است. البته از این قول برمی‌آید که سازهٔ ابتدایی آن، به‌مرور تخریب شده است. پس از آن، تأسیس ساختمان کنونی مسجد در سال ۱۷ هجری رقم خورد. زمانی که لشکریان اسلام در مدائن حضور داشتند، آب و هوای این منطقه برای سربازان سرزمین حجاز، طاقت‌فرسا شده بود. از این رو، حذیفه، نامه‌ای در این خصوص به عمر نوشت. خلیفه دستور داد تا سلمان و حذیفه به‌دنبال سرزمینی برای اقامت لشکر بگردند. هر دوی آنها، جایی بهتر از مسجد کوفه فعلی را نیافتند.
برای اینکه تمامی سپاهیان که تعدادشان به ۴۰ هزار نفر می‌رسید، بتوانند در این مکان نماز بخوانند، خواستند تا محیط این مسجد، وسیع باشد. به این جهت، ابو هیجاء اسدی به ۴ طرف ایستاد و تیری پرتاپ کرد تا محدودهٔ مسجد مشخص شود.
در دوره‌های مختلف، بازسازی‌های زیادی بر روی مسجد کوفه صورت گرفته است.
باب ها؛ باب السده در مسجد کوفه
از همان زمان تأسیس این مسجد، باب یا درب‌های مختلفی برای آن در نظر گرفته شده است. به عنوان مثال، باب السده، دربی است که حضرت علی (ع) از آنجا، وارد مسجد می‌شدند. همچنین باب کِنده در غرب این مسجد و باب الرحمه و باب الفیل، از دیگر ورودی‌های این مسجد هستند. البته تنها دربی که امروزه باقی مانده، باب الفیل یا باب الثعبان است که در کنار مناره مسجد نیز قرار دارد.
اسرار باب الثعبان مسجد کوفه و اثبات جانشینی امیرالمومنین
ثعبان در لغت به‌معنی اژدهای بزرگ یا مار بسیار بزرگ است؛ و واقعه‌ای در این خصوص در روایات آمده است؛ چنان‌که از امام باقر نقل شده است:
امیرالمومنین علی (ع) زمانی که در مسجد کوفه، مشغول خطبه‌خوانی بودند، اژدهایی بزرگ وارد مسجد می‌شود و مردم قصد کشتن او را میکنند؛ در این هنگام حضرت علی (ع) امر میکنند که مردم دست نگه دارند. ازاینرو، اژدها سینه‌کشان به‌سمت منبر امیرالمومنین می‌آید و روی دمش می‌ایستد. حضرت با اشاره به وی می‌گوید که سخن نگوید تا خطبه‌شان به‌اتمام برسد. سپس رو به حضرت می‌کند و خود را این‌گونه معرفی می‌کند: «من عمرو بن عثمان خلیفهٔ شما بر طایفهٔ جن هستم. پدرم از دنیا رفت و به من فرموده بود به‌خدمت شما بیایم و نظر شما را بپرسم.» حضرت امیر (ع) فرمودند که تو را به تقوا دعوت می‌کنم و به‌میان طایفه‌ات بازگرد که تو به‌جای پدرت، خلیفه من بر طایفهٔ جنیان هستی.
همچنین مشابهٔ داستان فوق، روایت دیگری در کتاب ارشاد‌القلوب نقل است که روزی، یک افعی که سرش بزرگتر از شتر است از باب‌الفیل یا همان باب‌الثعبان وارد مسجد می‌شود و مردم از ترس به‌سمت دیوار‌ها فرار میکنند. سپس خود را به منبر می‌رساند و در گوش حضرت امیر (ع) چیزهایی می‌گوید و سپس بازمی‌گردد و پس از خارج شدن از مسجد، ناپدید می‌شود. با دیدن این عجایب، برخی منافقان آن را سحر و جادو دانستند. امام در این هنگام فرمودند: «من ساحر نیستم. این قضیه که دیدید، آثار وصایتی است که من بر جن و انس دارم. او که خلیفه من بر جنیان است، بابت درگیری و خون‌ریزی که میان طایقه‌اش رخ داده بود، از من چاره‌جویی کرد و من راه حق را به او نشان دادم. این موضوع، تمثیلی بود، بدان جهت که بدانید، او به فضل من بر شما، از خود شما آگاه‌تر است.»
علت تغییر نام باب الثعبان به باب الفیل
به‌واسطهٔ واقعه‌ای که در بخش قبل ذکر کردیم، تا مدت‌ها این باب، به باب الثعبان مشهور بود. اما در زمان بنی‌امیه و پیروان ایشان، برای اینکه فضایل حضرت امیرالمومنین را پنهان کنند و جانشینی به‌حق ایشان و آن واقعه را نادیده بگیرند، اقدام به تغییر نام این درب کردند. ازاینرو، برای مدتی طولانی، یک فیل را به این باب، بستند تا نام باب الثعبان از ذهن مردم برود و از آن پس به باب الفیل مشهور شود. با این حساب، این واقعه را به یکی از مهم‌ترین اسرار مسجد کوفه تبدیل شد.
اسرار و فضلیت خواندن نماز در مسجد کوفه
مسئلهٔ رایج بین زائران، شکسته یا کامل خواندن نماز در مسجد کوفه است. طبق احکام اگر مسافر قصد ده روز نکند، باز هم نمازش در این مسجد کامل است. البته اکثر مراجع تقلید حکم بر این داده‌اند که زائران مسجد کوفه، اختیار دارند نماز را کامل بخوانند یا شکسته.
همچنین طبق حدیثی از امام علی (ع)، نقل شده است ثواب خواندن یک رکعت نماز واجب در این مکان، معادل یک حج واجب و از سویی، خواندن یک رکعت نماز نافله در مسجد کوفه، با یک حج عمره برابری می‌کند.
از سویی دیگر، امام صادق (ع) خواندن نماز در این مسجد را با هزار نماز در مسجدی غیر کوفه، یکسان دانسته‌اند. این مسجد را مصلای پیامبران نیز می‌نامند؛ چراکه هزار پیامبر و هزار وصی در آن نماز گزارده‌اند.
عجایب مسجد کوفه و جایگاه علمی آن
از آغاز تأسیس، این مسجد به یکی از مراکز فرهنگی کوفه تبدیل شده است؛ در واقع زمانی که امیرالمومنین (ع) در سال ۳۶ هجری، وارد کوفه شد، به مسجد کوفه رفت تا برای مردم سخنرانی کند. پس از استقرار امام علی (ع) در کوفه، این مسجد محل تدریس علی بن ابی طالب (ع) برای علم تفسیر قرآن و سایر علوم شد. در این مسیر، او شاگردان زیادی همچون کمیل بن زیاد و ابن عباس را تربیت کرد.
خلافت امیرالمومنین (ع)
اهمیت مسجد کوفه همین را بس که در دوران حکومت حضرت علی در این مسجد، به محلی نماز و خطبه‌خوانی آن حضرت تبدیل شده بود. همچنین ایشان در این محل، به امور کشورداری همچون قضاوت می‌پرداخته است.
حکومت امام زمان (عج)
طبق روایتی از امام باقر(ص)، حضرت مهدی (عج) پس از قیامشان، به شهر کوفه می‌آیند و پیروان ایشان نیز به این شهر راهی می‌شوند و اقامت خواهند کرد. در این میان طبق گفتهٔ امیرالمومنین (ع)، مسجد کوفه به محل اقامهٔ نماز و مصلای حجت خدا، مهدی (عج) تبدیل خواهد شد.
چه کسانی در مسجد کوفه دفن هستند
مسجد کوفه، آرامگاه چند تن از کسانی است که در تاریخ اسلام سرشناس بوده‌اند. مسلم بن عقیل، مختار ثقفی و هانی بن عروه از یاران با وفای حسین بن علی (ع) هستند که در راه او کشته شدند و در مسجد کوفه دفن هستند. همچنین در تاریخ نقل شده است که این مسجد محل دفن ۳۷۰ پیامبر و ۶۰۰ وصی بوده است.
در مطلب زیر دربارهٔ قبر و زندگی‌نامه مختار ثقفی بخوانید. کسی که در هنگام مرگش، خود را به محراب حضرت علی (ع) در کوفه رساند تا در این مکان به شهادت برسد.
اسرار مسجد کوفه و اقامت اوصیا و اولیا
این مسجد، به اقامتگاه حضرت خضر نیز شناخته می‌شوند؛ منزل حضرت نوح نیز در این مکان بوده است؛ ازطرفی، در فضیلت مسجد کوفه نقل است:«مکه، حرم خداست؛ مدینه، حرم حضرت محمد (ص) و کوفه، حرم امیرالمومنین علی (ع) است.» همچنین ساختمانی در پشت این مسجد، به خانهٔ امام علی منسوب شده است. البته در‌این‌باره، تردید‌هایی وجود دارد که برای کسب اطلاعات بیشتر لازم است، مطلب زیر را مطالعه کنید.
عجایب مسجد کوفه؛ کشتی نوح و قبر حضرت آدم (ع)
طبق روایات، مسجد کوفه محل فرود آمدن کشتی نوح بوده است. همچنین نقل شده است که پس از به گل نشستن کشتی حضرت نوح (ع)، ایشان تابوتی از استخوان‌های حضرت آدم (ع) را از کشتی پیاده و در پشت مسجد کوفه دفن کردهاند.
پیشنهاد می‌کنیم برای اطلاع بیشتر دربارهٔ قبر حضرت آدم و آگاهی از ابهامات مختلف در این خصوص، مطلب زیر را مطالعه کنید.
بهشت و اسرار مسجد کوفه
- قصر بهشتی: در برخی از روایات ذکر کردهاند که مسجد کوفه، قصری از بهشت در دنیاست؛ حدیثی از حضرت امیر (ع) آمده است که مسجد الحرام، مسجد النبی، بیت المقدس و مسجد کوفه، ۴ مسجدی هستند که قصری از بهشت در دنیا به شمار می‌آیند.
- محل سجده فرشتگان: روایت داریم که پیش از حضرت آدم، فرشتگان در این مکان به عبادت می‌پرداختند.
- محل نماز پیغمبران: بر طبق نقلی از امام صادق (ع)، مسجد کوفه، محل نماز هزار پیامبر و هزار وصی است و جایی است که کشتی نوح در آن ساخته شده و باغی از باغ‌های بهشت است.
- محشورشدن: در بحارالانوار آمده است که در این مسجد، ۷۰ هزار نفر محشور می‌شوند و بی‌حساب وارد بهشت خواهند شد.
اسرار محراب و مقام های مسجد کوفه
همان‌طور‌که اشاره شد، این مسجد، محل نماز و عبادت پیامبران و امامان بسیاری بوده است و از این جهت، مقام‌های زیادی در این مسجد قرار گرفته است.
محراب حضرت علی (ع)، مکان نماز خواندن ایشان و محل ضربت خوردن آن حضرت در شب ۱۹ رمضان سال ۴۰ هجری قمری توسط ابن ملجم است. همین امر باعث شده است که این مکان به شلوغ‌ترین قسمت مسجد کوفه تبدیل شود.
فرقه اسماعیان بهره هند، پنجره‌ٔ نقره‌ای رنگ زیبایی را به‌شکل محراب با نقش‌ونگار‌های گیاهی به‌همراه کتبیه‌های کوفی در این محل نصب کردهاند.
مقام امام زین العابدین، مقام امام صادق، مقام حضرت خضر، مقام حضرت ابراهیم، مقام حضرت جبرئیل، مقام حضرت آدم، مقام کشتی نوح، بیت الطشت، دکه القضا و دکه المعراج از دیگر مقام‌های مسجد کوفه است که هر کدام بنا به روایاتی، به این اسامی منسوب شده‌اند. مقام‌هایی که هر کدام می‌توانند از اسرار مسجد کوفه باشند.
برای آشنایی بیشتر با مقام‌ها و اعمال زیارتی مسجد کوفه، خواندن مقالهٔ راهنمای جامع مسجد کوفه را از دست ندهید.
اسرار مسجد کوفه در دکه القضا
در این مکان، یکی از معجزات حضرت امیرالمومنین علی (ع) رخ داده است. داستان معجزه، چنین نقل شده است:
دختری برای حمام کردن وارد نهر آب شده بود و در این حین، زالویی وارد بدنش شد. این زالو با مکیدن خون این دختر، کم‌کم بزرگ شد تا به جایی که باعث متورم شدن شکم دختر شد. از این رو، برادران دختر به وی بدگمان می‌شوند و تصمیم به قتل خواهرشان می‌گیرند. برای پرسیدن حکم این کارشان نزد حضرت امیرالمومنین می‌آیند و ماجرا را شرح می‌دهند. حضرت دستور می‌دهند تا در کنار دکه‌القضا خیمه‌ای بزنند و دختر را در آن خیمه بنشانند. در این هنگام به قابله دستور می‌دهند که او را معاینه کند و قابله سپس می‌گوید که او آبستن است. از این رو، حضرت امر میکنند که تشتی پر از لجن بیاورند و دختر را در آن بنشانند. زالو با بوییدن لجن، از شکم دختر بیرون می‌آید و با این حساب، بی‌گناهی دختر اثبات می‌شود.
این موضوع به یکی از عجایب مسجد کوفه تبدیل شده است. قابل ذکر است که دکه‌القضا پیش‌تر، به‌شکل سردابی پایین‌تر از سطح مسجد کوفه بوده و از دو طرف راه‌پله داشته است.
دکه المعراج و ساعت آفتابی
محل نماز خواندن پیامبر اکرم (ص) در شب معراج، این مقام بوده است. نکته‌ای که در این میان به‌عنوان اسرار مسجد کوفه باید یاد کرد این است که در کنار دکه المعراج، یک ستون سنگی قدیمی قرار گرفته است که به‌عنوان یک شاخص خورشیدی برای یافتن اوقات نماز و ظهر شرعی در گذشته استفاده می‌شده است. به این شاخص خورشیدی، ساعت آفتابی نیز گفته می‌شود.
با سلام و احترام
خدا بهتون خیر بده که خیلی جامع و کامل مطالب رو بیان کردید.
اجرتون با امیر المومنین ع