مقام صافی صفا درواقع محل عبادت حضرت امیرالمومنین (ع) است که در نجف واقع شده است. همچنین در کنار این مقام، مرقد اثیب یمانی قرار دارد. در این مطلب بیشتر درباره مقام صافی صفا و مرقد صافی صفا خواهید خواند. موقعیت مکانی این مکان تاریخی و مذهبی را مشخص می‌کنیم و به شرح تاریخچه صافی صفا خواهیم پرداخت. جایی که بازدید از آن، در برنامه تور زیارتی کربلا برخی از کاروان‌های حج و زیارت دیده می‌شود.
دفن ۶ میلیون نفر در قبرستان وادی‌السلام؛ دربارهٔ بزرگترین قبرستان جهان در مطلب زیر بخوانید.
قبرستان وادی السلام | تابلو ورود شبانه ممنوع در بزرگترین قبرستان جهان
صافی صفا چیست؟ مقام امیرالمومنین علی (ع)
صافی صفا یک مکان تاریخی و زیارتی در نجف اشرف است که به‌عنوان خلوتگاه حضرت علی (ع) و عبادتگاه ایشان از این مکان یاد می‌شود. همچنین شواهد نشان می‌دهد که مقام صافی صفا، محل عبادت حضرت موسی (ع) و بخشی از طور سیناء و کوه جودی بوده است.
در کنار این‌ها، صافی صفا مرقد اثیب یمانی است. مردی اهل یمن که وصیت کرده است در این محل دفن شود. در بخش‌های بعد درباره این مرقد و شخصیت اثیب الیمانی بیشتر صحبت خواهیم کرد.
طبق گفته تولیت این بارگاه، مقام صافی صفا پس از حرم حضرت امیرالمومنین (ع)، نزد مردم از جایگاه والا و مهمی برخوردار است. همچنین از این مکان به‌عنوان مقام امام علی (ع) یاد می‌شود.
مرقد و مقام صافی صفا کجاست؟
مقام صافی صفا در موقعیت مکانی غرب حرم حضرت علی (ع) و در فاصله ۵۰۰ متری باب القبله حرم امیرالمومنین قرار دارد. درواقع مرقد صافی صفا در نزدیکی تقاطع خیابان بنات الحسین با خیابان امام صادق و در پشت حرم امام علی (ع) و انتهای صحن حضرت زهرا (س) قرار گرفته است.
در قسمت جنوبی مرقد صافی صفا نیز مقام امام سجاد (ع) قرار گرفته است. ایشان زمانی‌که برای زیارت مرقد حضرت امیر (ع) به نجف مشرف می‌شدند، در این محل توقف کرده و به مناجات و عبادت می‌پرداختند.
آدرس مرقد صافی صفا یمانی را بر روی نقشه گوگل بیابید.
پیشینه و دلیل نامگذاری صافی صفا
نامگذاری این مکان به صافی صفا، به عبارت «صفاة الصفا» برمی‌گردد. صفا در لغت به‌معنی سنگ و صفاة‌الصاف درواقع به‌معنای محل تجمع کاروان‌های تجاری مشرف به دریای نجف بوده است.
در تاریخ نیز نقل شده است که در قدیم، منقطهٔ صفا، محلی برای استراحت کاروان‌ها بوده است. حضرت امیر (ع) زمانی که از سمت شهر کوفه برای زیارت وادی السلام به نجف، مشرف می‌شدند، در منطقه صفا، توقف کرده و به راز و نیاز با خدا مشغول می‌شدند. همچنین از این مکان با نام‌هایی همچون «صُفّه صافی صفا»، «مسبل» و «العماره» یاد می‌شود.
قابل ذکر است که حضرت موسی (ع) نیز در این مکان به عبادت و مناجات پرداخته است؛ به‌طوری‌که انتخاب این مکان، به‌عنوان محل عبادت حضرت علی (ع) نیز، به‌واسطه همین موضوع است. تاریخ‌نویسان معتقدند که این منطقه، بخشی از کوه سینا و الجودی است که کشتی حضرت نوح (ع) در زمان طوفان، بر روی آن قرار گرفت.
نکته دیگری که درخصوص صافی صفا وجود دارد این است که از گذشته، محل برگزاری جلسات ادبی، علمی و شعر بوده است. اشعار نقش‌بسته بر روی سنگ‌نگاره‌های قدیمی محراب این بارگاه نشان می‌دهد که این مکان، عبادتگاه و محل اقامت حضرت علی (ع) بوده است و به‌عنوان نخسین مسجدی شناخته می‌شود که امیرالمومنین (ع) جهت عبادت بنا کرده است.
اثیب یمانی کیست؟
اُثَیب یمانی فردی صالح و اهل یمن است که در سال ۳۸ هجری قمری و در زمان خلافت امیرالمومنین (ع) توسط ایشان در نجف اشرف به خاک سپرده می‌شود. احتمال می‌رود اثیب یمانی، همان فردی باشد که در زمان حکومت حضرت امیر به کوفه می‌آید و امام به او دعایی را می‌آموزد که برای پیروزی و غلبه بر دشمنان استفاده می‌شود؛ این دعا به حرز یمانی (دعای سیفی) مشهور است.
داستان مرقد اثیب یمانی
در کتاب الاقبال و ارشاد القلوب از دیلمی چنین نقل شده است: روزی حضرت علی (ع) کنار صحرای نجف نشسته بودند. آنگاه ناقه‌سواری را دیدند که جنازه‌ای را برگرفته و به‌سوی نجف می‌آید. نزدیک حضرت امیر که رسید، سلام کرد و ایشان پس از جواب دادن به سلام او، پرسیدند: «از کجا می‌آیی؟». وی گفت: «از یمن». حضرت علی پرسیدند که این جنازه کیست و او پاسخ داد که جنازه پدرم است و آورده‌ام تا او را در این سرزمین دفن کنم. امام علی (ع) در این هنگام فرموند که چرا پدرت را در شهر و سرزمین خود دفن نکردید؟ او گفت: «وصیت پدرم چنین بوده است و گفته بود که مردی در آن مکان دفن خواهد شد که به شفاعتش، به‌سان تعداد دو قبلیه بزرگ عرب یعنی ربیعه و مُضر، افرادی آمرزیده خواهند شد. حضرت به او گفت که آیا این مردی که توصیفش را نقل کردی، می‌شناسی؟ او گفت: «خیر». در این میان حضرت امیر، چند مرتبه فرمودند که به‌خدا که آن مرد، من هستم. حال برو و پدرت را دفن کن.
از این رو، می‌گویند قنبری که در صافی صفا دفن است، مرقد همین فرد یعنی اثیب یمانی است. در تصویر زیر قبر اثیب یمانی پیش از بازسازی را می‌بینید.
سازه مقام و بارگاه صافی صفا
طبق گفته حرزالدین در کتاب تاریخ نجف اشرف، براساس کتبیه سنگی موجود در ورودی این مکان، اولین گنبد برای این بارگاه، در زمان سلطان اویس جلائری و توسط سید معظم علاءالدین در سال ۷۵۹ هجری قمری ساخته شده است. تا حدود ۴۰۰ سال بعد، صافی صفا، چندین بار بازسازی و مرمت شد. همچنین طبق گفته تولیت مرقد اثیب یمانی، از سال ۵۵۰ هجری قمری، پرده‌داری از این مکان، توسط خاندان آل‌الدروایش مخزومیه صورت می‌گرفته است.
قابل ذکر است که این بارگاه، ۴ بار در معرض انفجار و نابودی قرار گرفته است. سه بار آن پس از شکست انتقاضه شعبانیه از سوی حکومت صدام بوده است و یک بار آن در سال ۲۰۰۳ میلادی و در جریان حمله آمریکا به عراق.
اداره کل زیارتگاه‌های شیعی کشور عراق، درنهایت بارگاه صافی صفا را به‌شکل ساختمانی ۴ طبقه به مساحت ۳۷۵۰ متر مربع مرمت و بازسازی کرد. پروژه‌ای که مدیریت حرم حضرت ابوالفضل (ع)، از تکمیل آن در سال ۱۳۹۸ شمسی خبر داد.
- طبقهٔ اول این ساختمان، به‌شکل زیرزمینی است که مهمان‌خانه‌ای با ظرفیت ۱۰۰۰ نفر برای زائران درنظر گرفته شده است.
- در طبقهٔ دوم آن قبر اثیب یمانی و محراب نماز قرار گرفته است و موزه صافی صفا نیز در همین طبقه واقع شده است.
- طبقهٔ سوم سازه صافی صفا، شامل نمازخانه، کتابخانه و سالن مناسبت‌ها می‌شود.
- در طبقهٔ چهارم نیز قسمت‌های اداری و دفترداری تولیت این آستان قرار گرفته است و به مرکزی جهت امور فرهنگی، قرآنی، فکری و همچنین رصدخانه تبدیل شده است.
رصدخانه صافی صفا
همان‌طور‌که گفتیم رصدخانه صافی صفا در طبقهٔ چهارم این ساختمان قرار گرفته است. دلیل تأسیس این رصدخانه در صافی صفا، موقعیت مکانی مناسب آن است که مشرف به دریای نجف است. طبق گفتهٔ رئیس رصدخانه صافی صفا، رؤیت هلال ماه، خورشیدگرفتی، ماه‌گرفتی و برگزاری جلسات ستاره‌شناسی از اهداف و اهمیت این رصدخانه است.
موزه صافی صفا
در موزه صافی صفا که در طبقهٔ دوم این ساختمان قرار گرفته است، اسناد خاص و منحصربه‌فردی قرار گرفته است؛ این سناد شامل: تعهدنامه‌ها، شناسنامه‌ها، قراردادهای مختلف، برگه‌های اعزام سربازی، احکام مراجع و علما می‌شود که در برهه‌های مختلف تاریخی جمع‌آوری شده است. همچنین در این موزه اشیاء قدیمی چون قرآ‌ن‌های دستنویس، تصاویر و کتبیه‌های فارسی و… از مرقد صافی صفا قرار گرفته است.
قابل ذکر است که کلاهک موشک آمریکایی هوا به زمین که در جریان حمله این جنگنده‌های آمریکایی به این بقعه برخورد کرده بود نیز در این موزه جای گرفته است. همچنین سنگ‌نگاره‌ها و قطعه‌های سنگی که در این موزه محافظت و نگهداری می‌شوند، نشان می‌دهد که بارگاه و مقام صافی صفا قدمت زیادی دارد.
مکان های دیدنی اطراف مقام صافی صفا
موقعیت مکانی نزدیک به حرم این مقام و مرقد باعث شده است تا فاصله کمی تا برخی از مکان‌های مهم تاریخی و مذهبی داشته باشد. قبر حضرت آدم، قبرستان وادی‌السلام و مقام امام زین‌العابدین ازجمله این مکان‌ها هستند.
همچنین کمی آن‌طرف‌تر مسجد حنانه و آرامگاه کمیل بن زیاد قرار گرفته است که می‌توانید در کنار بازدید از مقام صافی صفا از آنجا نیز دیدن کنید.
دربارهٔ قبر حضرت آدم و حوا چه می‌دانید؟ در مطلب زیر به ابهامات و سوالات مختلفی در این خصوص پاسخ می‌دهیم.
